‘Şehirle yerliler arasındaki köprü’: Yaşamı savunmak için radyoyu kullanıyorlar

HABER MERKEZİ – Peru Amazonları’nda yaşayan yerli topluluklar, Haziran ayında yerleşim alanlarında yaygınlaşan ormansızlaştırmayı protesto etmek için Pucallpa şehrinde yürüdü. Bu eylemin duyuran ve tanınırlığını arttıran ise uzak bir kasabada yaşayan Antonio Rojas Shuna oldu. Shuna, bunu ne televizyon ne de internet yoluyla yaptı; radyoyu kullandı. Pucallpa’da yerli dilinde yayın yapan radyo, programları aracılığıyla topluluğun yaşadığı zorlukları aktarabilmeyi başarıyor.

Çeviri – Derleme: Tolga Er

Peru Amazon Ormanları’nda yaşayan yerli topluluklar, Haziran ayında yerleşim alanlarında yaygınlaşan ormansızlaştırmayı protesto etmek ve çevresel sorunlardan ötürü yerliler ile polis arasında yaşanan çatışmalarda öldürülen Amazonluları anmak için Pucallpa şehrinde yürüdü.

Pahoyan adında uzak bir köyde yaşayan Antonio Rojas Shuna, eylemin tanınırlığını kendi yerel dilinde bir anda arttırdı. Bunu ise ne televizyon ne de internet yoluyla yaptı; radyoyu kullandı.

Su taşkınlarından ötürü zarar gören evini tamir eden Rojas Shuna, olayı şöyle anlatıyor:

Shipibo kardeşler topraklarımızda ve doğada neler olduğunu bize anlattı.

Dijital bilgiye anlık ulaşımın olduğu çağımızda, İspanyolca’nın ikinci dil olduğu ve iklim değişikliği belirtilerinin her yerde görüldüğü Peru Amazonları’nda yer alan izole köylerde radyo amacını yeni baştan tanımlıyor.

Pucallpa’da ve bölgedeki daha birçok şehirde yerli aktivistler, çevresel sorunlar yaşayan topluluklara ulaşmak ve tehdit altındaki dillerini tekrardan hayata döndürmek için radyoyu kullanıyor.

Pucallpa’dan 15 saatlik bot yolculuğu uzaklığındaki etnik Shipibo-Konibo köyü Pahoya’nın şefi olan Limber Maynas Mahya yerli topluluklarla iletişimlerini şöyle anlatıyor:

Yerlilerin basını bize mesajlar yolluyor ve programlarımıza bağlanıp bizimle iletişime geçiyor. Biz de kendimizi yerli gibi hissediyoruz.

‘Radyo, şehir ile yerliler arasındaki köprüyü kuruyor’

Al Jazeera’ya konuşan 36 yaşındaki Mahya, köyünün ormansızlaştırılmaya uyum sağlamakta zorlandığını dile getiriyor. Geçen yıllarda Pahoya’da üç kez yaşanan şiddetli su baskını yerleşimcileri daha yükseklerde yaşamak zorunda bırakmış. Köyün yolu geçtiğimiz Şubat ayında nehre dönmüş.

Topluluğun sağlık merkezi su altında kalmış ve bundan doğan hastalıklar görülmeye başlanmış. Bölgesel yönetimin yardım etmemesinin ardından Pucallpa’da Shibipo dilinde yayın yapan radyo programları topluluğun yaşadığı zorlukları aktarabilmeyi başarmış ve dış dünyadan yardım istemeleri için bir kapı açmış.

Pucallpa’da Shipibo dilinde yayınlanmakta olan ve sayısı neredeyse ona ulaşan programlardan ‘Prensa Libre Intercultural’ın sunucusu radyonun rolünü şöyle ifade ediyor:

Radyo, şehir ile yerliler arasındaki köprüyü kuruyor.

Pucallpa’da bulunan bu eski yerel radyo istasyonunun içinde Shipibo radyo aktivistleri, yaptıkları yayınlarla şehirdeki yüzbinlere ve hatta Amazon’un o bölgesinde uzakta kalmış toplulukların çoğuna ulaşıyor. Yayınlarda saha içerisinden tanıkların anlatılarına yer veriliyor; canlı medyanın da kullanımıyla kentteki dinleyicilere yayın yapıyor.

Peru yaşam savunucuları için en tehlikeli 4. ülke

Ekoloji üzerine çalışan Küresel Tanık (Global Witness) örgütüne göre Peru yaşam savunucuları için en tehlikeli dördüncü ülke.

2002 yılından itibaren Peru’da 57 yaşam savunucusu öldürüldü.

Bu yaşam savuncularından bölge yerlisi dört kişi ise 2014 yılında topraklarını yasa dışı tomrukçuluğa karşı savunurken öldürüldü.

Bu tür eylemlere karşı yapılan konuşmalar tehlike taşımasına rağmen Sanchez ve arkadaşları uyuşturucu ticareti, yasa dışı madencilik ve palm yağı plantasyonları gibi siyasetin dahil edildiği konuları ele alıyor.

Kendilerini kendilerinden başka koruyacak biri olmadığını belirten Sanchez şöyle diyor:

İklim değişikliği ve toplumumuzun içerisine kadar giren çok uluslu tomrukçuluk şirketleri hakkında konuşarak kendimizi tehlikeye atıyoruz. Fakat biz topluluklarımızı korumazsak kim koruyacak?

Sanchez, devletin el koymasının ardından geçtiğimiz birkaç yıl içerisinde atalarından kalma topraklardan binlerce hektarlık alanı kaybeden ve kendisinin de dahil olduğu Shipibo topluluğu Caimito’dan da yayını dinleyenlerin olduğunu söylüyor:

Bu radyoda olmak için kimsenin bana para vermediğinin farkındayım, ancak ben bu toplulukta hayata geldim ve bir gün bu topluluğa hizmet etmem gerekeceğini biliyordum.

Çevresel adalet programı Radio Informativo FECONAU’nun sunucularından Ruth Ventura ise yaptığı programın genç yerli kadınların sesi olduğunu ifade ediyor:

Bakış açımı ve düşüncelerimi aktarıyorum. Konuştuğum zamanın onlar için de bir ses oluyorum. Bu hakikaten önemli bir rol.

‘Artık yalnız değilim’

Kapsayıcılık burada bir zamanlar norm değildi. Shipibo radyosunu kuran Glorioso Castro Martinez, işe ilk giriştiği 1980 yıllarında ayrımcılığın duvarlarını kırmak zorunda kalmış.

Martinez, o zamanlar yerli dillerde yapılan programlara hiçbir yayın saati ayrılmadığını şöyle anlatıyor:

Radyo’daki yerimizi kazanmak için savaşmak zorunda kaldık. Şimdi gençler yeni programlarıyla ortaya çıkıyor ve bu da bizim devam edebilmemizi sağlıyor. Artık yalnız değilim.

‘Voz de la Selva’ programını yapan Martinez, doğa sorunlarına odaklanıyor ancak Shipibo müziği, sanatı ve kültürüne de zaman ayırıyor.

Martinez şöyle diyor:

Kültürel kimliğimizi, bölgemizi, geleneksek bilgimizi ve tıbbi bitkilerimizi tanıtmak için inanılmaz bir güce sahibiz.

Yerli iletişimin daha geniş bir ağa yayılması için Martinez ve arkadaşları için zamanlama şu an için çok uygun. Başkent Lima’da Quechua dilinde yayın yapan televizyon ve radyo kanallarıyla beraber Peru’daki yerli kültürlerinin ve dillerin dirilişi ve tanınırlık kazanması geçtiğimiz son birkaç yıl içerisinde tüm ülkeye yayıldı.

Kanal, toplulukları harekete geçmeye çağırmak ve yönlendirmek amacıyla dünyada hayatta kalan 30 bin Shipibo dili konuşan kişinin çoğuna ulaşıyor.

‘Kendi dilimdeki programları dinleyince harekete geçmek istiyorum’

Pahoyan’a dönersek eğer Alberto Franchini Silvano isimli ilkokul öğretmeni oturduğu evin verandasında bulunuyor. Yanında taşınabilir radyosu açık; kanal iyi çekiyor ve sesler Shipibo dilinde yasa dışı tomrukçuluğu tartışıyor.

Silvano üzüntüyle atalarının zamanında böyle problemler olmadığını dile getiriyor.

Öğretmenlik yaptığı okulda öğrencilerine ormanları koruma yükümlülüklerini öğretmeye başladığını da belirten Silvano içindeki harekete geçme isteğini ise şöyle anlatıyor:

Kendi dilimde bu programları dinleyince ayağa kalmak ve bu sorunlarla ilgili bir şey yapmak istiyorum.