Ana SayfaKitapZygmunt Bauman’ın son kitabı “Retrotopya” Türkçede

Zygmunt Bauman’ın son kitabı “Retrotopya” Türkçede

HABER MERKEZİ – 9 Ocak 2017’de yaşamını yitiren sosyolog ve akademisyen Zygmunt Bauman’ın son çalışması “Retrotopya”, Ali Karatay’ın çevirisi ile Sel Yayıncılık’tan çıktı. Bauman bu çalışmasında, “Geleceğe uzanan yol, tekinsiz görünen bir çürüme ve yozlaşma yolu gibi görünmeye başlıyor. Acaba geriye, geçmişe uzanan yol geleceklerin her şimdiye dönüştüklerinde sebep oldukları hasarlardan arınma patikasına dönüşme şansını kaçırır mı?” diye soruyor. 5 bölümden oluşan kitabın Nostalji Çağı kısmında yer alan ve Bauman’ın Walter Benjamin’in Paul Klee’nin “Angelus Novus” resmi üzerine yorumunu bugünden bir okumaya tabi tuttuğu pasajını paylaşıyoruz.


Belki unutmuşsunuzdur diye hatırlatayım: 1940’ların başlarında yazdığı “Tarih Felsefesi Üzerine Tezler”inde, Paul Klee’nin 1920 tarihli Angelus Novus (sonradan verilen ismiyle “Tarih Meleği”) resminin verdiği mesaj hakkında Walter Benjamin şunları söylemek zorunda hissetmişti:

“Tarih Meleği’nin yüzü geçmişe dönüktür. Bizim bir olaylar zinciri olarak algıladığımız şeyde, Tarih Meleği tek bir felaket görür: enkaz yığıp duran ve yığdığı bu enkazı ayaklarının önüne fırlatan bir felaket. Tarih Meleği kalmak ister; kalıp ölüyü diriltmek, paramparça edilmiş olanı bütünleştirmek ister. Fakat cennetten doğru bir fırtına esmektedir; ve bu fırtına meleği kanatlarından öyle şiddetli bir şekilde yakalar ki, onları artık kapatamaz. Önündeki enkaz yığını gökyüzüne doğru büyürken, fırtına onu karşı konulamaz bir şekilde, sırtını dönmüş olduğu geleceğe doğru iter. Bu fırtına ‘ilerleme’ dediğimiz şeydir.”

Benjamin’in resme dair akıl almaz derinlikteki ve gerçekten emsalsiz kavrayışını kayda geçirişinden neredeyse bir yüzyıl sonra, Klee’nin çizimine yakından bakan birisi, Tarih Meleği’ni yine uçuş halindeyken yakalayacaktır. Fakat bakanın dikkatini, belki de en fazla, meleğin yöndeğiştirirken, tam da bir U dönüşünün ortasında resmedilmiş olması çekecektir: Yüzü geçmişten geleceğe dönmekte, kanatları bu sefer muhayyel, öngörülen ve peşinen korkulan geleceğin cehenneminden muhtemelen yıkıntıların arasına düşüp kaybedildikten sonra geriye dönük olarak tahayyül edildiği kadarıyla– geçmişin cennetine doğru esen fırtına tarafından geriye doğru itilmektedir; yine de kanatları, tıpkı daha önce olduğu gibi, o kadar güçlü bir fırtınayla baskılanmaktadır “ki melek artık kanatlarını kapatamamaktadır.”

Paul Klee’nin “Angelus Novus”u

Buradan resimde geçmiş ve geleceğin –Benjamin’in ifade ettiği gibi– Klee tarafından 100 yıl önce listelenmiş kendilerine has meziyet ve kusurlarını değiş tokuş etme sürecinde yakalandığı sonucu çıkarılabilir. Artık borçlu tarafındaki şey gelecektir, güvenilmezliği ve yönetilemezliği nedeniyle ilkin kınandıktan sonra boyunduruk altına alınma zamanı gelmiş gibi görünmektedir. Ve alacaklı tarafına yazılma sırası artık geçmişindir – (gerçekten ya da varsayımsal olarak) hâlâ özgür bir seçim alanı olma hasebiyle ve hâlâ itibarını yitirmemiş umuda yapılan yatırımla hak edilmiş bir alacak.