Ana SayfaBilim ve TeknolojiDNA’mızdaki hayaletler

DNA’mızdaki hayaletler

HABER MERKEZİ – Antik çağlara ait insan kalıntılarında bulunan DNA’nın haritasının çıkarılmasının yepyeni bir pencere açtığını belirten Doğan Barış Abbasoğlu, “DNA’mızdaki hayaletler” konusunda son çalışmalara değindi, ‘hayalet DNA’ örnekleri verdi. Abbasoğlu’nun Yeni Özgür Politika için hazırladığı dosyanın tamamını aşağıdan okuyabilirsiniz.


Hazırlayan: Doğan Barış Abbasoğlu


DNA’mız atalarımızla aramızdaki direk bağın tespiti açısından elimizdeki en önemli veri. İnsan DNA’sı üzerinde yapılan incelemeler her geçen gün tarih öncesi çağlardaki insan topluluklarının yaşamı konusunda daha fazla ipucu ortaya çıkarıyor.

Günümüzdeki modern insan yani homo sapiensler ile Denisovan ve Neandertaller tarihin bir döneminde bir arada yaşadı. Ortak ataları Homo Erectuslar olan bu toplumlar MÖ 60 bin ila 47 bin yılları arasında dönem dönem karıştı. Yaklaşık 30 bin yıl önce ise bu üç farklı tür arasındaki çiftleşmeler tamamen ortadan kalktı ve Neandertaller bunu takip eden üç bin yıl içinde yeryüzünden silindi.

Bugün herhangi bir kişinin DNA’sı incelendiğinde etnik kökeninin yanı sıra DNA’sının ne kadarında Neandertal ve Denisovan izleri içerdiği tespit ediliyor.

DNA’mız karmaşık geçmişimizi anlatılıyor

Atalarımız hakkında birçok değişik kaynaktan bilgi edinebiliyoruz. Kemikleri bize dış görünümleri hakkında bilgi veriyor. Dişlerinden neyle beslendiklerini ortaya çıkarabiliyoruz. Kullandıkları aletler, küpler, sanat eserler kültürleri hakkında fikir sahibi olmamızı sağlıyor.

Yaklaşık 10 yıl önce antik çağlara ait insan kalıntılarında bulunan DNA’nın haritasının çıkarılması bize yepyeni bir pencere açtı. Bu keşif insanlarla Neandertallerin düşünülenden çok daha fazla iç içe geçtiği, çiftleştiği ve insan toplulukları içinde iz bıraktığını ortaya çıkardı. Bilim insanları Neandertal ve insan melezi erkek bireylerin Neandertal X kromozomu taşıması durumunda tamamen kısır olduğunu keşfetti.

Yine Güneydoğu Asya’daki topluluklar içinde Denisovanlardan gelen genlerin de sıklıkla göründüğü tespit edildi.

Hayaletlerin peşinde

Ama bu keşfin ortaya çıkardığı başka gerçekler de var. Ve bunların henüz ne olduğunu bilmiyoruz. Haritası çıkarılan insan DNA’larının içinde nasıl bir türe ait olduğu konusunda hiçbir fikrimizin olmadığı bazı bölümler var. Bilim insanları bu genlerin kaynağı olan atalarımızı “hayaletler” olarak adlandırıyor.

New Scientist dergisinde yer alan bir dosyada “DNA’mızdaki hayaletler” konusu ele alındı.

Henüz haklarında hiçbir şey bilmediğimiz bu atalarımızın varlığına dair ne bir kemik parçası ne de arkeolojik kalıntı bulunabilmiş değil.

DNA’mızda farklı türden olan atalarımıza ait izlerin bulunabileceği fikri ilk kez Almanya’daki Max Planck Enstitüsünden Svante Paabo ve ekibi tarafından 2008 yılında gerçekleştirildi. Neandertal kalıntıları üzerinde inceleme yapan ekip haritası çıkarılabilecek kadar nitelikli DNA elde etmeyi başardı. Bu DNA’ları modern insanlarla karşılaştıran bilim insanları Afrika kökenliler hariç tüm insanların DNA’larının yüzde 2-4’ünün Neandertallere ait olduğunu gördü.

Paabo’nun araştırmasına göre Neandertaller ile insanlar 700 bin yıl önce Homo Erectuslardan iki farklı tür olarak ayrışmışlardı.

Denisovanların keşfi

Aynı çalışma çerçevesinde Sibirya’da bulunan ve bundan 30-50 bin yılları arasında yaşadığı tahmin edilen bir Neandertale ait bir parmak üzerinde DNA incelemesi yapıldı. Yapılan inceleme sonucunda farklı bir tür olan Denisovanlar keşfedildi.

Denisovanlar aslında DNA’larımızdaki hayaletlerden biriydi. Onların keşfini sadece küçük bir parmak parçası sağladı. Denisovanlara ait bugüne kadar başka bir keşif de yapılabilmiş değil.

2016 yılında ise Ortadoğu’da 14 bin ile 3 bin 400 yılları arasında yaşamış 44 insanın kalıntılarından elde edilen DNA’lar incelendi. Bu insanların DNA’larında Neandertaller ile karışıldığı yönünde hiçbir veri bulunamadı. Afrika’yı terk eden günümüzdeki insanların atalarının Neandertaller ile 45 bin yıl kadar önce karışmaya başladığı düşünüldüğünde nasıl olup da Ortadoğu’daki bu kesimin DNA’larında hiçbir iz bulunmamasına bir açıklama getirilemiyor.

Başka bir insan türü ile iç içeydik

Bir diğer hayalet DNA ise Kamerun’daki Baka avcı-toplayıcıları üzerindeki araştırmalarda tespit edildi. ABD’li bilim insanları Josh Akey ve Sarah Tishkoff, Kamerun’daki Baka ve Tanzanya’daki Hadza ve Sandawe topluluklarından DNA örnekleri aldı. Bunlar üzerinde yapılan incelemelerde insanların hemen hemen tümünün DNA’larında başka bir türle karışıldığına dair izlere rastlandı.

Akey ve Tishkoff’un hesaplamalarına göre bu karışık yaklaşık 30 bin yıl önce gerçekleşmiş olmalıydı. Bu hesap Neandertaller ile Denisovanların soyunun tükenmesinden sonra da farklı insan türleriyle homo sapienslerin bir arada yaşadığını gösteriyor.

Bugüne kadar Afrika’da bulunan fosillerden DNA örnekleri elde edilebilmiş değil. Bilim insanları Güney Afrika’da 2013 yılında ortaya çıkarılan Homo Naledi türüne ait fosillerden DNA örneklerinin çıkarılabileceğini düşünüyor. Eğer bu gerçekleşirse modern insanın kökenleri konusunda eşsiz bilgiler elde edilebilir.

Bilim insanları Afrika’da ilk insanların birçok farklı tür ile karıştığını düşünüyor. Ama tabii ki temel sorun bunu ispatlayacak DNA örneklerinin henüz elde edilmemiş olması.

DNA nedir?

Deoksiribo Nükleik Asit veya kısaca DNA, tüm organizmalar ve bazı virüslerin canlılık işlevleri ve biyolojik gelişmeleri için gerekli olan genetik talimatları taşıyan bir nükleik asittir. DNA’nın başlıca rolü bilginin uzun süreli saklanmasıdır. Protein ve RNA gibi hücrenin diğer bileşenlerinin inşası için gerekli olan bilgileri içermesinden dolayı DNA; bir kalıp, şablon veya reçeteye benzetilir. Bu genetik bilgileri içeren DNA parçaları gen olarak adlandırılır. Ama başka DNA dizilerinin yapısal işlevleri vardır (kromozomların şeklini belirlemek gibi), diğerleri ise bu genetik bilginin ne şekilde (hangi hücrelerde, hangi şartlarda) kullanılacağının düzenlenmesine yararlar.

Kimyasal olarak DNA, nükleotit olarak adlandırılan basit birimlerden oluşan iki uzun polimerden oluşur. Bu polimerlerin omurgaları, şeker ve fosfat gruplarından meydana gelir. Bu iki iplik birbirlerine ters yönde uzanırlar. Her bir şeker grubuna baz olarak adlandırılan dört tip molekülden biri bağlıdır. DNA’nın omurgası boyunca bu bazların oluşturduğu dizi, genetik bilgiyi kodlar. Protein sentezi sırasında bu bilgi, genetik kod aracılığıyla okununca proteinlerin amino asit dizisini belirler. Bu süreç sırasında DNA’daki bilgi, DNA’ya benzer yapıya sahip başka bir nükleik asit olan RNA’ya kopyalanır. Bu işleme transkripsiyon denir.

Hücrelerde DNA, kromozom olarak adlandırılan yapıların içinde yer alır. Hücre bölünmesinden evvel kromozomlar eşlenir, bu sırada DNA ikileşmesi gerçekleşir. Kromozomlarda bulunan kromatin proteinleri (histonlar gibi) DNA’yı sıkıştırıp organize ederler. Bu sıkışık yapılar DNA ile diğer proteinler arasındaki etkileşimleri düzenleyerek DNA’nın hangi kısımlarının okunacağını kontrol eder.

Haritası çıkarılan insan DNA’larının içinde nasıl bir türe ait olduğu konusunda hiçbir fikrimizin olmadığı bazı bölümler var. Bilim insanları bu genlerin kaynağı olan atalarımızı “hayaletler” olarak adlandırıyor. Ancak henüz haklarında hiçbir şey bilmediğimiz bu atalarımızın varlığına dair ne bir kemik parçası ne de arkeolojik kalıntı bulunabilmiş değil.

Previous post
Trump: Suudi Arabistan'ın 'Kaşıkçı'nın ölümü'yle ilgili açıklaması güvenilir
Next post
Kılıçdaroğlu: Türkiye'de en etkin muhalefeti yapan biziz