Sağlık Bakanlığı, HPV aşısının ulusal aşı programına dahil edileceğini duyurdu, fakat ücretsiz aşıdan sadece 18 yaşını aşan kadınların yararlanacağı tartışılıyor. 18 yaşından önce evlendirilen kadınların oranının yüzde 24,2 olduğu Türkiye’de, aşının beklenen bağışıklığı sağlayabilmesi mümkün değil. HPV ile etkili bir mücadele için aşılama yaşının 9-15 olması gerektiği, pek çok ulusal ve uluslararası bilimsel araştırma ile kanıtlanmış durumda.
Yaklaşık bir buçuk yıldır süren rahim ağzı kanseri (HPV – human papilloma virus) aşısının ücretsiz ulusal aşı programına dahil edilmesi mücadelesi, Sağlık Bakanlığı’nda karşılık buldu. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Sabah Gazetesi’nden Okan Müderrisoğlu’na verdiği röportajda, “18 yaş üzerinde olanlara rahim ağzı kanseri aşısı yapılması için çalışmamızı son noktaya getirdik. HPV aşısı yakında ulusal aşı takvimine alınacak ve ücretsiz yapılacak” dedi.
Rahim ağzı kanseri, dünyada kadınlarda meme kanseri ve kalın bağırsak kanserinden sonra üçüncü sıklıkta görülen bir kanser türü. Farklı tiplerdeki HPV enfeksiyonlarının çoğunluğu, belirtilere veya hastalığa neden olmuyor ve kendiliğinden düzeliyor. Ancak belirli HPV tipleri, kanser öncesi lezyonlara neden oluyor ve eğer tedavi edilmezse, bu lezyonlar rahim ağzı kanserine ilerleyebiliyor. Üstelik bu ilerleme, genellikle uzun yıllar sürdüğü ve hastalığın belirtileri, ancak kanser ileri bir aşamaya gelindiğinde ortaya çıktığı için, rahim ağzı kanserinde düzenli tarama ve aşılama önemli.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), bir halk sağlığı sorunu olarak rahim ağzı kanserini ortadan kaldırma yolunda ilerlemek için her ülkenin 2030 yılına kadar şu hedefleri karşılaması gerektiğini söylüyor:
- Aşılama: Kız çocuklarının yüzde 90’ının 15 yaşına kadar HPV aşısı ile tam olarak aşılanması,
- Tarama: Kadınların yüzde 70’i’nin 35 ve 45 yaşında iki kez taranması,
- Tedavi: Kanser öncesi lezyon ya da kanser saptanan kadınların yüzde 90’ının tedavi edilmesi.
Nedeni bilinen, önlenebilen tek kanser
Rahim ağzı kanserini diğer kanser türlerinden ayıran ise şu: Nedeni tamamen aydınlatılmış ve önlenebilen tek kanser. Hatta DSÖ, her yıl 300 binden fazla kadının ölmesine yol açan rahim ağzı kanserinin dünyada ortadan kaldırılabilecek ilk kanser türü olabileceğini söylüyor. Bu nedenle HPV aşısı, dünyada ABD, İngiltere, Almanya, Avustralya, Kanada, Belçika, Norveç, Finlandiya, Portekiz ve Fransa gibi birçok ülkede ulusal aşı programı kapsamında ücretsiz uygulanıyor.
Aşılama hangi yaş aralığında yapılmalı?
Dünya Sağlık Örgütü’nünkiler dahil pek çok bilimsel araştırma, HPV’nin en sık kanser ve genital siğil yapan tiplerine karşı tam koruma sağlayan HPV aşısı için en uygun yaşın, cinsel aktivitenin başlamadığı ve bağışıklık cevabının en kuvvetli olduğu 10-14 yaş aralığı olduğunu ortaya koyuyor.
Nitekim Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği’nin Mart 2018’de düzenlediği 3. Ulusal Aşı Çalıştayı’nda aşılamanın tercihen 10-12 yaşındaki kız ve erkek çocuklara (cinsel ilişki başlamadan), 15 yaş altında iki doz yapılmasının yeterli olduğu, 15 yaş ve üzerinde 3 doz yapılması gerektiği belirtilmişti. Ayrıca HPV aşısının pahalı olması nedeniyle aşı konusunda ikna olan ailelerin de, aşıyı bu maliyetle temin edemedikleri ve uygulanabilirliğin bu nedenle düştüğü ifade edilmişti.
Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürü Prof. Dr. Sedat Kaygusuz’un katkıda bulunduğu Erişkin Bağışıklama Rehberi de yine aşının en etkin olduğu 9-13 yaş aralığını işaret ediyor:
Seksüel aktivite başlamadan, HPV aşı şemasının tamamlanması, etkinliği açısından önemlidir. Bununla birlikte HPV aşısı için bir üst yaş sınırı bulunmamaktadır. HPV ile enfekte olmayan seksüel aktif kadınlar, aşıdan tam yarar görürler. Daha önceden HPV ile enfekte olan kadınlarda ise aşı daha az etkilidir. 9-13 yaş arası kız çocuklarına yapılan HPV aşılaması, serviks kanserinin önlenmesinde en maliyet-etkin halk sağlığı korunma önlemidir.
Ücretsiz ulusal aşılama programı için mücadele
HPV aşısının ulusal aşı takvimine alınması ve bu konuda farkındalık yaratılması konusunda yoğun emek veren eczacı Cem Kılınç ile meslektaşı Buğra Üstündağ’ın, aşı bursuyla başlayıp HPV aşı maliyetinin devlet tarafından karşılanmasını talep eden davalarla büyüyen aşı mücadelesine, eczacılık odaları, fakülteleri, Türk Tabipleri Birliği (TTB), hekimler, feministler ve dernekler destek verdi.
Bu derneklerden biri de Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği. Kadın cinayeti, cinsel saldırı ve çocuğa yönelik cinsel istismar davalarında vekillik üstlenen hukukçular tarafından kurulan dernek, şiddet mağduru kadın ve çocuklara hukuki ve psikolojik destek sunuyor.
Derneğin ilk hedefi, üstlendikleri dava sayısını arttırabilmek; diğer bir hedef ise, cinsel istismar ve şiddet mağduru olup, yakınları tarafından kabul ve destek görmeyen, ihmal edilmiş çocuklar için bir dayanışma merkezi kurmak…
Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği Avukatı Hediye Gökçe Baykal’a, derneğin ücretsiz HPV aşısı ile ilgili çalışmalarını ve Sağlık Bakanlığı’nın aşı ile ilgili hazırlığı hakkındaki görüşlerini sorduk:
Dernek olarak bir buçuk seneyi aşan bir mücadelemiz var, ‘ücretsiz aşılama kampanyası’ ilk Tokat Zile’de Emek Eczanesi’nin sahibi Cem Kılınç tarafından Boyun Eğmeyen İlaç Emekçileri Sendikası ile birlikte başlatıldı. Biz de dernek olarak nasıl bir hukuki destek veririz diye düşündük. Üç doz yapılan aşı bedelini ödeyen kişilerin, bu bedelin iadesini alabilmeleri için dava açma yoluna gittik.
Prosedür şu şekilde ilerliyor: İlk başta ödediğiniz aşı bedelinin iadesi için SGK’ya başvuru yapıyorsunuz, SGK reddediyor veya hiç cevap vermiyor, sonrasında iş mahkemesine dava açıyorsunuz. Şu anda bizim 30’u aşkın davamız var, dördünden kabul kararı aldık; aşı bedelinin iadesine karar verildi. SGK, kesinleşen davaların geri ödemesini yapmak zorunda kaldı. Üç doz aşı bedeli olan 3045 TL çok yüksek bir meblağ, mevcut asgari ücretin yarısından fazla. Devlet de bu davaları açmaya sebebiyet vermekle birlikte totalde yargılama gideri, vekalet ücreti, aşı bedeli ve faiziyle birlikte 20 bin TL’ye yakın bir bedel ödemek zorunda kalıyor. Oysa o 20 bin TL ile 6-7 kişi ücretsiz olarak aşılanabilirdi. Davalarımızı CHP’li milletvekilleri de destekliyor, duruşmalara geliyorlar sağ olsunlar, HDP de bu konuda Mart ayında bir yasa teklifi vermişti ama kabul edilmemişti.
Elbette bizim asıl amacımız münferit olarak aşı bedelinin iadesi değil, bir kamuoyu oluşturmak ve böylece aşıların ücretsiz olmasını sağlamaktı… Çünkü dünyanın birçok ülkesinde bu aşı 9-15 yaş aralığındaki (kız ve erkek) çocuklara okul çağında ulusal aşı takvimi içinde yapılıyor. Bilimsel olarak da ispatlandığı üzere ilerleyen yaşlarda bu aşının yapılması başta rahim ağzı kanseri olmak üzere HPV’nin sebep olduğu birçok kanser türünü yüzde 100’e yakın oranda önlüyor. Ne kadar erken yapılırsa koruyuculuğu o kadar yüksek. Hatta şu anda Avustralya’da yapılan aşı programı sayesinde önümüzdeki 5-10 sene içinde ülkede HPV’den kaynaklı kanser çeşitlerinin ortadan kalkacağı söyleniyor. Başka dava açanlar da oldu, bir kamuoyu oluştu, sonunda bakanın bütçe görüşmeleri sırasında ücretsiz aşı programının maliyetini araştırdıklarını ve bazı kriterlerle programın uygulanacağını öğrendik.
Avukat Hediye Gökçe Baykal, Sağlık Bakanlığı’nın aşı programına dahil etmeyi tartıştığı kriterleri kabul etmenin mümkün olmadığını söylüyor:
18 yaş sınırını evlilik yaşı ile bağdaştırmış olabilirler. Zaten Türkiye’de aşılamanın yapılmamasının sebebi bu politik, gerici zihniyet; hatta ilk açıklamada medeni durumun da bir kriter olacağı söylenmişti. Bunun altında muhtemelen sadece evli kadınların cinsel hayatının olabileceği zihniyeti yatıyordu: ‘devlet olarak bunu meşru görüyorum ve bunu koruyorum’. Bu, Anayasanın 10. maddesindeki eşitlik ilkesinden başlamak üzere 17., 56. maddelerindeki yaşam hakkı, sağlık hakkına aykırı bir durum oluşturur: Kimse yaşına veya medeni haline bakılarak aşılanamaz; ayrımcılık yasağına girer. 18 yaş zaten çok geç bir yaş. Diğer ülkelerdeki uygulamalara baktığımız zaman daha küçük yaşlarda aşı daha koruyucu… Biz hukukçu olarak hak ve eşitlik gözünden bakıyoruz tabii ama derneğimizin gönüllüsü Prof. Dr. Cem Baykal, yine eczacı Cem Kılınç gibi arkadaşlarımız bilimsel, tıbbi ve farmakolojik açıdan da bakıyorlar: Ne kadar erken yaşlarda başlanırsa o kadar etkili sonuçlar doğuracak.
Sağlık Bakanlığı HPV aşısının 18 yaş üstü kadınlara uygulanmasını tartışadursun, devletin kendi verileri, Türkiye’de kadınların yabana atılmayacak bir kısmının 18 yaşından önce evlendirildiğini söylüyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Nisan 2022’de açıklanan Türkiye Aile Yapısı Araştırması 2021 sonuçlarına göre evliliğini 18 yaşından önce yapan erkeklerin oranı %4,4 iken kadınların oranı %24,2. İlk evliliğini 18-19 yaş aralığında yapan erkeklerin oranı %8,9 iken, kadınların oranı %23,0 oldu.
Bütün bu veriler, HPV aşısının uluslararası kabuller çerçevesinde 9-15 yaş aralığında ücretsiz ulusal aşı programına dahil edilmesi gerekliliğini ortaya koyuyor.