‘Newroz’ kutlamaları bu ülkede uzun yıllar yasaklıydı. Ancak Kürtler 1990’lardan bu yana bu yasağı hiç dinlemedi. Sokak aralarından meydanlara taşınan bir tarihsel süreç yaşandı. 1990’lı yıllarda Türkiye’nin her yerinde yapılan Newroz kutlamalarında onlarca insan hayatını kaybetti ya da kalıcı yaralar aldı. Bütün bu baskılara rağmen Newroz inatla hep kutlandı. Depremde hayatını kaybedenlere adanan bu yılki Newroz’da Kürtler 2023 seçimleri için yine bu alanlardan net mesajını verecek. Peki 1990’lardan günümüze kadar Newroz nasıl kutlandı? Hangi mesajlar verildi?
Ortadoğu coğrafyasında yaşayan halklar için “yeni gün” ya da “yeniden doğuş” anlamına gelen Newroz, her yılın 21 Mart’ında kutlanıyor.
Milattan Önce 612 yılında ilk ateşi yakıldığı rivayet edilen Newroz kutlamalarının en renkli ve kitlesel yapıldığı yerlerin başında Kürt illeri geliyor.
Kürtler, kendileri için “Demirci Kawa’nın zalim Asur Kralı Dehak’a karşı örgütlediği ve öncülük ettiği direnişin temsili” anlamına gelen Newroz’u her yıl farklı sloganla karşılıyor.
Bu sloganın belirlenmesinde, o yılki gelişmelerin yanı sıra Kürtlerin gündemindeki talepleri oluyor.
Kürtlerin 1990’lı yıllardan bu yana tüm yasak ve engellemelere rağmen ateşinin sönmesine izin vermediği Newroz kutlamalarının son yıllardaki sloganlarında öne çıkan temalar ise “özgürlük” ve “kazanmak” oldu.
1991 Newrozu: 31 kişi yaşamını yitirdi
Newroz kutlamalarının kitleselleştiği yıl 1991 oldu. Cizre, Nusaybin ve Hani gibi ilçelerde onbinlerce kişi alanlarda kutlamalara katıldı. Ancak 1990’larda uygulanan şiddet politikalarının en sert yansıması bu kutlamalarda oldu. Polis, birçok kentte göstericilere ateş açtı ve Newroz günü 31 kişi yaşamını yitirdi. 91 Newrozu, kutlamalarda açılan “Bijî Newroz” ve “Serhildan jiyan e” sloganları ve pankartları öne çıktı.
1992 Newrozu: Binlerce kişiye ateş açıldı, insanlar yerlerde sürüklendi
Günümüzde en çok konuşulan kutlamalardan biri de 1992 Newrozu. Dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in Newroz bayramını isteyen herkesin özgürce kutlayacağını açıklamasının akabinde sokağa çıkan binlerce kişiye ateş açıldı ve zırhlı araçlar üstlerine sürüldü.
İnsanların yerlerde sürüklenerek gözaltına alındığına dair görüntülerle hafızalara kazının bu kutlamalar sırasında aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 94 kişi yaşamını yitirdi.
21 Mart akşamı Şırnak merkezde başlayan bombalama, 3 gün sürdü.
Gazetecilerin kaldığı otel dahi kurşunlandı, polisin açtığı ateş sonucu Sabah gazetesi muhabiri İzzet Kezer hayatını kaybetti. 5 yaşındaki Hatice Katar ve 9 yaşındaki Mehdi Güngen, “PKK’li oldukları” gerekçesiyle öldürüldü. Newroz’dan 5 gün sonra 12 bin asker ve bin 500 polisle devlet tek tek ev araması yaptı.
Olağanüstü Hal (OHAL) yasakları gerekçelerine rağmen Cizre’de yapılan kutlamaya katılan binlerce kişiye saldılar düzenlendi, çok sayıda kişi yaşamını yitirdi. Cizre ve Şırnak’taki katliamların protesto edildiği Nusaybin’de ise yine saldırı sonucu katliam gerçekleştirildi.
1993 Newroz’u : HEP’in öncülüğünde kutlandı
Newroz’dan bir gün önce 20 Mart 1993 tarihinde PKK Lideri Abdullah Öcalan, çatışmaları son bulması kapsamında ateşkes ilan etti. Böylelikle 93 yılında barış umudu güçlendi ve Halkın Emek Partisi’nin (HEP) öncülüğünde Newroz kutlamaları yapıldı.
1994 Newrozu: Esnaf kepenk kapattı, sokaklarda kutlamalar yapıldı
1994 yılı kutlamaları da bir önceki kutlamalar gibi günler öncesinden mahalle aralarında başladı. Baskı ve saldırılara rağmen Kürtler alanlara aktı ve 94 kutlamalarının öncülüğünü gençler ve çocuklar yaptı.
Çocuklar mahalle aralarında ateşler yakarak, halay çekti. Kürtler iktidarların kendilerine yönelik baskılarını protesto edildiği Newroz’da esnafta kepenk kapattı. Diyarbakır’ın Bağlar, Şehitlik ve Melikahmet semtlerindeki işyerleri 21 Mart günü öğle saatlerine kadar kapalı kaldı. Kentin giriş ve çıkışları ise yoğun önlem altında ablukaya alındı. İstanbul’un İncirli, Merter ve Sarıgazi semtlerinde gösteriler yapıldı. Demokrasi Partisi (DEP) ise çeşitli illerde kapalı salon toplantıları düzenledi.
1995 Newrozu: ‘Nevruz’
Bu yıl Newroz kutlamaları sakin geçti. Kürtler bir kez daha Newroz ateşini harladı. Devlet ise farklı bir politika izlemeye başladı. Daha önceki yılların aksine bu kez ”Nevruz Bayramı” adı altında resmi toplantılar düzenledi. Toplantılara Azerbaycan, Kırgızistan ve Türkmenistan ülkelerden gelen heyetler katıldı.
HADEP de bölge kentleri dışında 21 Mart günü Mersin, İstanbul ve Ankara’da izinli toplantılar düzenledi. HADEP’in öncülüğünde Newroz kutlamaları yapıldı.
1996’da ‘Nevruz’a karşı Newroz’
Dönemin iktidar partilerinin “Nevruzlaştırma” politikaları 1996 yılında da devam etti. Bu kapsamda üniversite rektörlüklerine “Nevruz’a hazırlanın” genelgeleri gönderildi. Ancak Kürt gençleri ve dostları Türkiye’nin merkezi kampüslerinde “Biji Newroz” sloganını yükseltti.
Dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Başbakan Mesut Yılmaz’ın, katıldığı kutlamalar düzenlendi ve Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı, tüm askeri birliklere gönderdiği mesajla Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) ‘Nevruz’unu kutladı. Dönem içinde yayınlanan bir genelgeyle 17-24 Mart günleri “Nevruz Haftası” olarak ilan edildi.
Engellemelere rağmen Diyarbakır, Malatya, Mersin, Batman, Adana, İstanbul, Ankara, İzmir, Balıkesir, Edirne ve daha birçok ilde binlerce kişi alanlara aktı. Yüzlerce kişi gözaltına alınırken, çok sayıda kişi de çıkan olaylar esnasında yaralandı.
1997 Newrozu: ‘Çeteler Meclis’te, HADEP hapiste’
Kutlamaları ilgi görmeyin iktidar, 1995 yılında yine baskı politikalarını devreye soktu ve HADEP öncülüğünde yapılmak istenen tüm etkinlikler yasaklandı. Diyarbakır başta olmak üzere birçok Kürt kentinde onbinler tarafından karşılanan Newroz, yakılan ateşlerle kutlandı.
Dağkapı’da bin kişinin katılımıyla yapılan Newroz kutlamaları, 1997 yılında onbinleri buldu. HADEP’in İstanbul Abide-i Hürriyet Meydanı’ndaki mitingine şiddetli yağışa rağmen onbinlerce kişi katıldı. “Bijî Newroz”, “Çeteler Meclis’te HADEP hapiste” ve “Bijî HADEP” sloganı atıldı.
1998 Newrozu: ‘Newroz bizimdir bizim kalacak’
1998 Newrozu, Kürt kentlerinde coşkuyla kutlandı. Sol ve sosyalist güçler de Kürt halkıyla dayanışma içinde İstanbul’da Newroz’u kutlama kararı aldı.
HADEP, Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP), Sosyalist İşçi Partisi (SİP) ve Emek Partisi’nin (EMEP) ortak programıyla Zeytinburnu Kazlıçeşme’de binlerin katılımıyla Newroz kutlandı. Kutlamada sık sık “Newroz bizimdir bizim kalacak” sloganı atıldı.
Newroz’a yurt dışından da büyük ilgi oldu. Ancak yurtdışından gelen heyetler, sınır dışı edilerek haklarında dava açıldı. Diyarbakır başta olmak üzere birçok kentte yapılan kutlamalara polis saldırısı sonucu 20 kişi yaralandı. HADEP ilçe örgütleri, Gündem Gazetesi, birçok basın-yayın organına baskın düzenlendi.
1999 Newrozu: 8 bin 174 gözaltı
1999 Newrozu, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye getirilmesinin protestoları damgasını vurdu. Yasaklı olan Newroz kutlamalarında alanlara çıkan kitlelere müdahale sert oldu. İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) verilerine göre, bu Newroz’da 8 bin 174 kişi gözaltına alındı.
2000 Newrozu: Ateşkes süreci
1999 Eylül ayında Öcalan’ın çözüm arayışlarının devam etmesi sebebiyle bir kez daha PKK tek taraflı ateşkes ilan etti. 2000 yılı Newroz’u da 93’de olduğu gibi ateşkes sürecinde kutlandı. Newroz kutlamalarına resmi izin çıktı. Diyarbakır, Batman, Van, Hakkari ve Siirt’te erken başlayan kutlamalara yüzbinler katıldı. Kutlamaların yasak olduğu Urfa’da ise, gençler tüm baskılara rağmen sokak aralarında Newroz ateşi yaktı.
2001 Newrozu: ‘Ne inkar ne ayrılık, demokratik cumhuriyet’
Newroz kutlamaları bu yıllarda her geçen gün daha da kitleselleşti. Öyle ki 2001 Newrozu’nda kutlamalara milyonlarca kişi katıldı. Politik mesajların verildiği ve şölene dönüşen kutlamalarda, “Ne inkar ne ayrılık, demokratik cumhuriyet” sloganı öne çıktı. Milyonlar, barış talepleriyle, görkemli bir şekilde Newroz’u karşıladı.
2002 Newrozu: Yasaklara rağmen kutlama
2002 Newrozu, yasakların gölgesinde geçti. Türkiye’nin AB süreci, Irak işgali ve kapatılması gündemde olan HADEP’in yöneticilerinin kutlama öncesi gözaltına alınması dönemin önemli gelişmeleri arasında yer aldı. Yasaklara rağmen Diyarbakır, Batman, Van ve Hakkari başta olmak üzere birçok il ve ilçede yapılan kutlamalara milyonlarca insan katılarak, PKK Lideri Öcalan’ın serbest bırakılması istendi.
Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana’da ise, “Yaşasın halkların özgür, eşit, gönüllü birliği” sloganıyla tüm halklar Newroz ateşinin etrafında birleşti. Bu kutlamalarda döviz ve pankartlarda geçen “Newroz” ifadesindeki “W” harfi gerekçesiyle birçok kişi hakkında soruşturma açıldı.
2003 Newrozu: ‘Savaşa hayır’
Bu yılda kutlamalar için izin çıktı. Newroz’da Irak’ın işgaline ve Kürt sorununda çatışmasızlık durumuna dikkat çekildi ve alanda buluşan milyonlar, “Savaşa hayır” mesajını yükseltti. Görkemli kutlamalara sahne olan Diyarbakır’da sanatçı Kazım Koyuncu, Ferhat Tunç, Reşo, Agirê Jiyan ve Teoman sahne aldı.
2004 Newrozu: Şırnak’a ilk resmi izin
28 Mart yerel seçimleri havasının hakim olduğu 2004’de uzun yıllardır Newroz’u yasaklar ve katliamlarla karşılayan Şırnak’a da ilk kez resmi izin çıktı. Tüm bölge kentlerinde milyonlar, meydanları sarı, kırmızı, yeşile boyandı.
2005 Newroz’u: ‘Savaşa geçit vermeyeceğiz’
“Savaşa geçit vermeyeceğiz” sloganıyla başlatılan dönemin Newroz’unda Öcalan’ın ulus-devlet anlayışına alternatif olarak ortaya koyduğu Demokratik Konfederalizm’in ilanı gerçekleştirildi. Diyarbakır başta olmak tüm bölge kentlerinde milyonlar bir araya geldi. Mersin Newrozu’nda yapılan bayrak provokasyonu ise Türkiye’nin uzun süre gündeminde kaldı.
2006 Newrozu: Yasaklara rağmen alanlar
Yasaklara rağmen 2006 kutlamalarına milyonlarca kişi katıldı. Birçok kentte halkın kutlamak istediği Newroz’a müdahaleler yapılsa da halk kutlamalarını yaptı. Kimi kutlamalar mitinge dönüştü.
2007 Newrozu
2007’de kutlamalara katılan milyonlar, Abdullah Öcalan’ın yaşadığı sağlık sorunlarına dikkat çekti.
2008 Newrozu: ‘Êdi bes e’
Milyonlar “Êdî bes e” (Artık yeter) sloganıyla İmralı Cezaevi’nin kapatılmasını ve Öcalan’ın serbest bırakılarak Kürt sorununun çözümünde muhatap alınması çağrısında bulundu. Polis saldırısı sonucu Van’da Ramazan Dal ve Zeki Erinç, Yüksekova’da ise 20 yaşındaki İkbal Yaşar yaşamını yitirdi.
2009 Newrozu
Yerel seçimlere denk gelen 2009 Newrozu, birçok kentte yoğun katılımla kutlandı.
2010 Newrozu: 108 ayrı yerde kutlama
Newroz “Özgür Önderlik, Özgür kimlik, Demokratik Özerklik” sloganıyla 108 ayrı merkezde kutlandı.
2011 Newrozu
Her sene özgürlüğü isteyen Kürt halkı, 2011 yılı Newroz’unda da “Onurlu bir yaşam için ya özgürlük ya özgürlük” sloganıyla 130 merkezde baharı karşıladı.
2012 Newrozu: Polis müdahalesi
2012’de neredeyse bütün kentlerde Newroz kutlamaları yasaklandı. Ancak milyonlarca kişi alanlara çıktı ve kurulan barikatları yıktı. Diyarbakır’da alanlara çıkan yüzbinlerce kişi, yol üstündeki tüm polis barikatlarını kaldırarak Newroz Parkı’na ulaştı. İstanbul’da da onbinlerce kişi Kazlıçeşme Meydanı’na doğru yürüdü. Polisin saldırısı sonucu BDP Arnavutköy ilçe yöneticisi Hacı Zengin yaşamını yitirdi.
2013 Newrozu
Demokratik Toplum Kongresi (DTK) ile Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) organizatörlüğünde “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” sloganıyla kutlamalar yapıldı. ‘Çözüm süreci’ döneminin ilk yılına denk gelen Newroz birçok kentte milyonlarca kişinin katılımıyla kutlandı. Öcalan’ın Diyarbakır’da mektubu okundu.
2 milyonu aşkın kişinin katılımıyla en kitlesel kutlama olarak tarihe geçen 2013 Diyarbakır Newrozu’nda, Öcalan’ın barış ve çözüm çağrısı sahiplenildi. Hiç kuşkusuz, gelmiş geçmiş en görkemli Newroz kutlamalarından biri gerçekleşmişti.
2014 Newrozu: Çözüm ve barış umuduyla alanlarda
2014 Newrozu’nda, halklar çözüm ve barış umuduyla alanlara aktı. Bu dönemki kutlamalarda da ilk kez KCK Eş Başkanı Cemil Bayık’ın görüntülü mesajı Diyarbakır’da milyonlara izletildi. Öcalan’ın çözüme yönelik mesajlarının yer aldığı ikinci Newroz mektubu yine Diyarbakır’da okundu.
2015 Newrozu: 25 farklı ülkeden 437 konuk
2015 yılında Diyarbakır’daki Newroz kutlamalarına ABD, İngiltere, Fransa gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 farklı ülkeden 437 konuk katıldı. PYD Eş Başkanı Asya Abdullah da katılımcılar arasında yer aldı.
2016 Newrozu: ‘Direnerek kazanacağız’
2016 Newrozu, baskılar ne kadar büyük ya da geniş olursa olsun Kürt halkının Newroz’u her zaman sahipleneceğinin bir mesajı oldu. 28 Şubat Dolmabahçe Mutabakatı’nın dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından reddedilmesi sonrası 5 Nisan 2015’de Öcalan avukatları ve ailesi ile görüştürülmedi. 7 Haziran 2015 seçimlerinde AKP’nin iktidardan düşmesi sürecinde, 24 Temmuz 2015’de Kandil’e hava operasyonu yapıldı. Böylece “çözüm” adı altında yürütülen süreç iktidar tarafından sonlandırıldı. Ardından IŞİD’in bombalı saldırıları ve Kürt kentlerinde çatışmalar başladı.
Böylesi bir süreçte Newroz kutlaması yapıldı. En coşkusuz Newroz kutlaması bu yıl yapıldı. Şehirlerde başlayan çatışmalı sürecin ağırlığını taşıyordu Diyarbakır. Öte yandan 2015’te Diyarbakır, Suruç, Ankara, İstanbul’da patlayan bombaların neden olduğu bir tedirginlik de vardı.Ama ona rağmen yoğun bir katılım oldu. Newroz’da “Direnerek kazanacağız” sloganı öne çıktı.
2017 Newrozu: Kemal Kurkut
DTK, KJA, DBP ve HDP tarafından “Mutlaka Kazanacağız” sloganıyla organize edilen 2017 Newrozu, OHAL’e rağmen tüm kentlerde kutlandı. Anayasa değişikliği için başlatılan referandum kampanyası ile Türkiye’nin Kuzey ve Doğu Suriye’ye yönelik operasyonları altında girilen Newroz’da, milyonlarca kişi hükümete müzakere masasına dönülmesi çağrısı yaptı. Bir kez daha tarihi bir güne ev sahipliği yapan Diyarbakır Newrozu’nun sabahında üniversite öğrencisi Kemal Kurkut “canlı bomba” olduğu gerekçesiyle öldürüldü. dihaber’in ortaya çıkardığı fotoğraflar, Valiliğin yalan söylediğini ispatladı. Kemal Kurkut 2017 Newrozu’nun simgesi oldu.
2018 Newrozu: Sınır ötesi operasyon protestosu
2018 Newrozu’nun sloganı, “Newroz direniştir, faşizme karşı halkların baharıdır” ve “Faşizm kaybedecek, halklar kazanacak” olarak belirlendi. Türkiye’nin Afrin’e yönelik askeri operasyonuna alanda tepki gösteren milyonlar, Ulusal Birlik çağrısında bulundu.
2019 Newrozu: ‘Mutlaka kazanacağız’
“Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” sloganıyla gerçekleştirilen 2019 Newrozu’nda cezaevlerinde başlatılan süresiz dönüşümsüz açlık grevi eylemlerine dikkat çekildi.
2020 Newrozu
2020 yılında, her yıl milyonları ağırlayana alanlar boş kaldı. Corona virüsü (Covid-19) salgını nedeniyle açık alanda kitlesel kutlamalar yapılamadı. “Demokrasi, adalet ve özgürlük için” sloganıyla karşılanan bu yılki Newroz, “Her yerde Newroz” denilerek, evler, mahalleler ve sokaklarda kutlandı.
2021 Newrozu: ‘Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim’
“Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim” sloganıyla karşılanan 2021 Newrozu, 30’u il 61 merkezde coşkulu bir biçimde kutlandı. Kutlamalarda kadın cinayetlerine ve HDP’nin kapatılma davasına da dikkat çekildi. Kürt Dil Platformu ve Kürt Dil Ağı’nın Kürtçenin resmi ve eğitim dili olması talebiyle başlattığı imza kampanyası kapsamında imzalar toplandı.
2022 Newrozu: Şimdi kazanma zamanı
“Dem dema serkeftinê ye (Şimdi kazanma zamanı)” sloganıyla 29’u il 72 merkezde kutlama yapıldı. 19 Mart’ta kitlesel kutlamalarla başlayan programın finali yine Diyarbakır’da yapıldı. Bu yıl Ortadoğu ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesinden 200 kişi, siyasi parti ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin yanı sıra Irak Federe Kürdistan Bölgesi, Kuzey ve Doğu Suriye ile İran Kürdistanı’nda çok sayıda kişi, siyasi parti ve sivil toplum örgütü temsilcileri de katıldı.
