Ana SayfaGüncelReferanduma saatler kala madde madde anayasa teklifi: Neler değişecek?

Referanduma saatler kala madde madde anayasa teklifi: Neler değişecek?

HABER MERKEZİ – Anayasa değişikliği referandumuna sayılı saatler kaldı. Peki referanduma sunulan 18 madde neler içeriyor, onaylanması durumunda hayatımızı nasıl etkileyecek? İşte madde madde ayrıntılar.


HABER: ALTAN SANCAR


‘Başkanlık sistemini’ de içeren 18 maddelik anayasa değişiklik teklifi Pazar günü referanduma sunuluyor.

Meclis’te görüşmeleri büyük tartışmalara sahne olan, kampanya sürecinde “Hayır” çalışmalarının büyük engellemeler ile karşılaştığı teklifte yer alan maddelerden siyasi ve toplumsal hayatımızı etkileyecek önemli değişiklikleri maddeler halinde derledik.

Yürütme yetkisi ve görevine ilişkin değişiklik teklifi

Mevut anayasada yer alan “Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir” cümlesi, “Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir” olarak değiştiriliyor.

Böylece yürütme yetkisi ve görevi yalnızca Cumhurbaşkanı’na bırakılıyor. Böylelikle yürütme yetkisi tamamen TBMM dışına çıkarılarak, tek kişinin himayesine bırakılmış oluyor.

Değişiklik teklifine karşı çıkan HDP ve CHP, bu madde ile kuvvetler ayrılığının ortadan kalktığını ve Cumhurbaşkanı’na sınırsız yetkiler tanındığını komisyon görüşmeleri esnasında sık sık dillendirdi.

Yargı yetkisi

Anayasanın yargı yetkisini belirleyen 9. maddesinde yer alan “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır” cümlesine yapılan “tarafsız” eklemesi, “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır” biçiminde değiştiriliyor.

Sıkıyönetim çıkarılıyor

Referanduma sunulan teklifin kabul edilmesi halinde, sıkıyönetim uygulaması anayasadan çıkarılıyor. Bu bağlamda mevcut anayasanın 15. maddesinin birinci fıkrasında, 17. maddesinin dördüncü fıkrasında ve 19. maddesinin beşinci fıkrasında, 125. Maddesinin altıncı fıkrasında ve 148. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “sıkıyönetim”  ibaresi, teklifin kabul edilmesi halinde anayasadan tamamen çıkarılıyor.

Milletvekili sayısı 600’e çıkarılıyor, seçilme yaşı 18’e indiriliyor

Anayasanın 75. maddesinde yer alan, “Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur” cümlesi, “Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altıyüz milletvekilinden oluşur” biçiminde değiştiriliyor. Böylece ilgili madde ile belirlenen milletvekili sayısı, mevcut maddede yapılması öngörülen değişiklik ile 550’den 600’e çıkarılıyor.

Mevcut anayasada 25 olarak belirlenen seçilme yaşı, 76. Maddede yapılması teklif edilen değişiklik ile 18’e indiriliyor. Aynı maddedeki milletvekili seçilmeye engel halleri belirleyen kısımda yer alan “yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar” kısmında ise , “askerlikle ilişiği olanlar” olarak değişiklik öngörülüyor.

Anayasanın 77. maddesinde belirlenen esasa göre 4 yılda bir yenilenen genel seçimler, değişiklik teklifi ile 5 yıla çıkarılıyor ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile aynı gün yapılması öngörülüyor.

Meclis’in yetkileri tırpanlanıyor

Referanduma sunulan değişiklik teklifinin kabul edilmesi halinde TBMM’nin denetim yetkileri tırpanlanıyor. Bu bağlamda, 87. madde için yapılan değişiklik teklifiyle, TBMM’nin “Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek” yetkisinin anayasadan çıkarılması hedefleniyor. Yine teklifte yer alan ve 98. maddede değişiklik hedefleyen teklif ile TBMM’de yer alan partilerin gensoru verme, soruşturma açılmasını isteme hakkı tamamen ortadan kaldırılıyor. Bu yolla Cumhurbaşkanı tarafından TBMM içinden veya dışından atanması öngörülen bakanların TBMM’ye karşı bir sorumlulukları ve hesap verme durumları ortadan kaldırılıyor.

Cumhurbaşkanına sınırsız yetkiler

Yürürlükte olan anayasanın 101. maddesinde yer alan “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer” ibaresinden, yapılması teklif edilen değişiklik ile “varsa partisi ile ilişiği kesilir” ibaresi çıkarılarak “Partili Cumhurbaşkanlığı” adı verilen sistem oluşturuluyor. Bu yolla Cumhurbaşkanı seçilen kişinin tarafsızlığı ortadan kaldırılıyor.

Cumhurbaşkanı seçilen kişinin görev süresi dolduktan sonra da görevde kalmasının önünü açan bir ibare de teklifin kabul edilmesi halinde anayasaya ekleniyor. Mevcut anayasada yer alan “Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder” ibaresinin, “Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder” biçiminde değiştirilmesi ile görevde bulunan Cumhurbaşkanının seçimler yenilenmedikçe görevde kalması sağlanıyor.

Anayasanın 104. maddesinde yapılması teklif edilen değişiklik ile “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir” ibaresi, “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder” olarak değiştiriliyor.

Böylece Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olarak tanımlanıyor ve ‘devlet başkanı’ sıfatına kavuşturuluyor. Cumhurbaşkanına, TBMM içinden veya dışından bakan atama ve görevden alma, devet başkanı ünvanı ile kendi kabinesini oluşturma ve yönetme yetkisi de değişikliğin kabulu halinde verilecek yetkliler arasında yer alıyor. Ayrıca yıllık bütçelerin belirlenmesi ve TBMM’ye sunulması yetkisi de bakanlar kurulundan alınarak Cumhurbaşkanına veriliyor.

Anayasanın 104. maddesine yapılan ek ile yürütmenin başı ve devletin başkanı olarak tanımlanan Cumhurbaşkanına, Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atama ve görevlerine son verme yetkisi ile üst kademe kamu yöneticilerini atama, görevlerine son verme ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleme yetkisi veriliyor. Ayıca Cumhurbaşkanına, Türkiye’nin milli güvenlik politikalarına belirleme ve gerekli tedbirlerin alınması yetkisi de ilgili değişiklik teklifinin kabulu halinde veriliyor.

Referanduma sunulan değişik teklifinin kabul edilmesi halinde, kanun hükmünde kararnamelerin kaldırılması ile yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri getirilerek, Cumhurbaşkanına kararname yayınlama ve bu kararnamelerin uygulanmasını sağlamak için yönetmelikler çıkarma yetkisi veriliyor. Cumhurbaşkanlığına bağlı olan Devlet Denetleme Kurulu’nun işleyişine ilişkin düzenlemeler de Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne bağlanıyor.

Cumhurbaşkanına iki defadan fazla seçilme şansı

Mevcut anayasa ve değişiklik teklifinde yer alan ibareler ile bir kişinin iki defadan fazla Cumhurbaşkanı seçilmesi yasaklanırken; 116. maddeye eklenen “Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir” ibaresi yasa esnetilerek bir kişinin iki defadan fazla seçilme hakkı elde etmesi sağlanıyor. Özellikle bu durum komisyon ve TBMM Genel Kurulu görüşmeleri esnasında, CHP ve HDP tarafından diktatörlük yolunun açılması olarak yorumlnamış ve şiddetli tartışmaların yaşanmasına neden olmuştu.

Cumhurbaşkanına OHAL yetkisi

Anayasanın 119. maddesinde yapılması teklif edilen değişiklik ile “Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir” ibaresi yerine, şu ibare getiriliyor:

“Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.”

Böylece Cumhurbaşkanına OHAL ilan etme yetkisi veriliyor

Anayasa değişiklik teklifinin kabulu halinde Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilen OHAL’de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’nin TBMM onayına götürülmesi zorunluluğunu kısıtlayan bir madde eklenerek, kararnamelerin ortaya çıkacak “mücbir sebeplerle” TBMM’nin toplanamaması durumu ile meclis onayı olmaksızın yürürlükte kalması sağlanabilecek.

Yargıya ilişkin değişiklikler

Referanduma sunulan değişiklik teklifinin kabulu halinde askeri yargı kaldırılarak, disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemelerin kurulamayacağı maddesi anayasaya eklenecek. Yine değişiklik teklifinin kabulu halinde üyesi sayısı 17 olan Anayasa Mahkemesi’nin üyesi 15’e indirilecek.

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na ilişkin değişiklik öngören maddelerde ise, HSYK’nin üye sayısının 22’den 13’e indirilmesi, yedek üyeliğin kaldırılması teklif ediliyor.