Haber için 10 gün ‘tımarhane’de kalan, 72 günde dünyayı dolaşan bir gazeteci: Nellie Bly

HABER MERKEZİ – Kadınların “ev dışında işleri olmadığı”nın propagandası yapılan günlerde, 1887’de, Nellie Bly ‘kod adı’ ile tanınan Elizabeth Cochran, tam da bu durumu eleştiren yazıları sayesinde gazeteci olmayı başarmıştı. Gazeteciliğe başladıktan sonra sadece cinsiyetçiliğe karşı değil, ‘insanlığın yüzleştiği tüm sorunları yansıtmak ve çözüm bulmak’ amaçlı bir politika güden Nellie; kötü şartları, istismarı ve şiddeti raporlamak için ‘akıl hastası’ kılığında “tımarhane”ye giderek, burada 10 gün yaşadıktan sonra yazdığı makale ile tanınır olmuştu. Daha sonra Nellie, Jules Verne’in “80 Günde Devrialem” romanınından esinlenerek yola çıkacak ve bütün dünyayı 72 günde gezmeyi başaracaktı. İşte öncü kadın gazetecilerden Nellie Bly’ın öyküsü.

Nellie Bly, Amerikalı bir gazeteciydi.

Bir kadının gazeteci olmasının ‘imkansız kılındığı’ günlerde, 1887’de gazeteciliğin öncülerinden biri olan Bly’in öyküsü “Elizabeth” olarak başladı.

Bly’ın büyükbabası 1790’larda İrlanda’dan ABD’ye göçmüştü.

Babası Yargıç Michael Cochran tarafından kurulan Cochran Değirmenleri kasabasında yaşayan Elizabeth Jane Cochran, 5 Mayıs 1864’te Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) doğu eyaletlerinden biri olan Pensilvanya’da doğdu.

Ailesinin beş çocuğunun ortancası olan Elizabeth, daha sonra Nellie Bly da dahil olmak üzere birçok ‘kod ad’ ile gazetecilik yapacaktı.

Elizabeth Cochran henüz altı yaşındayken, 1870’de, babası ani bir şekilde hayatını kaybetti.

Michael Cochran’ın ölümü sonrası ailenin ‘toprak üzerinde hakkı’ kalmadı, ekonomik sıkıntılar baş gösterdi.

Başka bir erkekle evlilik yapan annesi, Cochran’ın küçük yaşta yaptığı doğru tanıklık sonrasında bu erkekten boşanabildi; bu Elizabeth’in gerçeğin ve belki kadınların arkasında ilk duruşuydu.

Bly bu olaydan sonra soy isminin arkasına kadınlığı temsilen “-e” ekleyerek Cochrane ismini kullanmaya başladı.

Daha sonra evin geçimini annesi tek başına sağlamaya çalışırken, Cochrane öğretmen olmak üzere Indiana Okulu’na devam etti.

Fakat daha dersleri yeni başlamışken, ekonomik sıkıntılar Cochrane’in eğitim hayallerinden vazgeçmesine sebep oldu.

Okulu bırakan Elizabeth Cochrane, annesi ile birlikte Pittsburgh’a yerleşerek burada bir pansiyon işletmeye başladı.

1880’lerde ise Cochrane’nin geleceği bir anda değişti.

18 yaşında yazdığı bir makale The Pittsburgh Dispatch isimli gazetede yayımlandı.

O makalede Cochrane, Erasmus Wilson’un “kadınların en iyi evde çalışacağını, bebek büyütmek, yemek yapmak ve temizlik gibi ev içi işlerin onların görevi olduğunu” iddia ettiği ve çalışan kadınlara “ucube” dediği yazısına ‘cevap veriyordu’.

Wilson’un cinsiyetçi açıklamalarından rahatsız olarak sürekli gazeteye mektup gönderen Bly, sonunda gazetenin yayın müdürü George Madden’in ilgisini çekmiş ve kalıcı bir iş teklifi almıştı.

1885’te The Pittsburgh Dispatch’te gazetecilik yapmaya başlayan Cochrane, editörlerin de önerisiyle cinsiyetçi ideolojilerle savaşan ve kadın haklarına büyük önem veren gazeteci, Stephen Foster’ın şarkısı Nelly Bly’dan esinlenerek, bu kod ad ile yazacaktı.

Ayrıca sadece kadın hakları ve cinsiyetçilik ile ilgili değil, Bly hasıraltı edilmiş soruşturmalar ile ilgili de çalışıyordu.

Sömürüye dayalı iş gücü sömürüsünün arttığı iş alanlarına ‘çalışan’ rolü ile girerek, kadınlara yapılanları yazıyordu.

Bly’ın çalışmaları, ‘patronları rahatsız edip’, The Pittsburgh Dispatch’te ‘yeterince kadınca konular içermediği’ gerekçesi ile sansürlenmeye ve engellenmeye başlayınca, kendisine yeni bir yol haritası çizdi.

1887’de New York’a taşınan Bly, birçok zorluk yaşayarak ‘kadınların iş bulma esnasında çektiklerini’ de daha sonra aktaracağı üzere deneyimleyerek New York Word’de çalışmaya başladı; daha sonra bu gazete “sarı gazeteciliğin öncüsü” (sansasyonel haber yapan) olarak bilinecekti.

‘Tımarhane’de 10 gün

‘Tüm kötülükler ile mücadele etme’ şiarıyla gazetecilik yapan Bly, Blackwell Adası’nda (Şimdilerde Roosevelt Adası) pek de bilinmeyen bir akıl hastalıkları hastanesinde usulsüzlükler ve istismar yapıldığı konusunda duyum aldı.

Daha sonra en çok bilindiği iş olan deneyim kapsamında Bly, kendisini bir akıl hastası olarak gösterecek ve 10 gün boyunca oradaki diğer hastalarla beraber yaşayarak bir rapor hazırlayacaktı.

World’de yayımlanan makale, çok ilgi gördü.

Özellikle kendisi gibi hasta olmadığı halde orada yaşamaya zorlanan kadınların, hasta bakıcıların hastaya tavırlarının anlatıldığı çalışması ve sansasyonel dili sadece okurların değil devlet görevlilerinin de ilgisini çekti.

Bly’in desteği ile New York Bölgesi Başsavcısı Vernon M. Davis tarafından yürütülen soruşturma, şehrin diğer hastahanelerine de sıçrayarak sağlık alanında birçok yenilik ve iyileştirmeyi sağladı.

Hastahanedeki birçok istismarı, fiziksel ve psikolojik işkenceyi gösteren çalışma sayesinde büyük ölçekli bir soruşturma açıldı.

1887’nin sonunda, Bly’in çalışmaları “Tımarhanede 10 gün” ismi ile kitaplaştırılacaktı.

Blackwell’de olduğu gibi başka çalışmalar da yapan Bly, New York’taki fabrikaları, hapishaneler ve devlet mecralarındaki yolsuzluğu araştırdı.

Ayrıca Bly, Emma Goldman ve Susan B. Anthony gibi dönemin önemli figürleri ile de röportaj yaptı.

72 günde devrialem

1889’da daha da ünlenen Nellie Bly, Jules Verne’in 1873’de yazdığı “80 Günde Devrialem” isimli kitabındaki Phileas Fogg tarafından oluşturulan rekoru kırmak için dünyayı gezmeye başladı.

Kasım 1889’da yola çıkan Bly, başlıktan da belli olduğu üzere 80 günde dünyayı tekneyle dolaşan Fogg gibi ilk önce bir gemi ile yola çıktı; daha sonra at, rikşov, nehir kayığı, eşek ve başka şeylerle de dünyayı dolaştı.

Bly rekoru 8 günle kırarak bütün dünyayı 72 gün, 6 saat, 11 dakika ve 14 saniyede dolaştı.

Birkaç ay sonra da bu rekor 67 gün ile George Francis Train tarafından kırılacaktı.

Gezi sırasında Bly enternasyonal arenada da büyük bir üne kavuştu.

1890’da Bly bu deneyimi ile ilgili “Dünyanın etrafında 72 gün” isimli bir kitap da yayımlayacaktı.

1895’te, 30 yaşındayken Nellie Bly milyoner sanayici Robert Seaman ile evlendi; yasal olarak ismi Elizabeth Jane Cochrane Seaman oldu.

Ayrıca tam bu sırada gazeteciliği bırakmıştı.

Çiftin mutlu bir evliliği oldu.

Eşinin ölümünden sonra Iron Clad Manufacturing Şirketi’nin başına geçen Bly, bugün hala standart olarak kullanılan 55 galonluk petrol varillerinin patentini aldı.

Şirketin başındayken Bly sosyal reformlar başlatarak işçiler tarafından sevildi.

O zamanlar da, bu zamanlar olduğu gibi, işçiler için özel fitness salonları, kütüphaneler ve sağlık merkezleri Bly’in işyeri haricinde pek yoktu.

Bu yatırımlar serveti azaltmaya başlayınca, Bly tekrar gazetecilik yapmaya başladı.

1920’de New York Journal’a başlayan Nellie Bly, Süfrajet Hareketi ile ilgili yazdığı yazılarla tekrar çok ilgi gördü.

Gazetecilik kariyerine tekrar başlayışından sadece iki yıl sonra, 27 Ocak 1922’de Nellie Bly zatürre dolayısıyla 57 yaşında hayatını kaybetti.

Biography.com, Wikipedia ve NYT’den yararlanılmıştır.