Ana SayfaDünyaAfrin’e operasyonun altıncı günü: Ne oldu, kim ne dedi?

Afrin’e operasyonun altıncı günü: Ne oldu, kim ne dedi?

HABER MERKEZİ – Türkiye’nin ‘Zeytin Dalı’ adı ile 20 Ocak’ta Afrin’e başlattığı harekat bugün altıncı gününde. Afrin’e yönelik saldırıyı ve ilgili gelişmeleri canlı sayfamızdan takip edebilirsiniz.

 

 


23.39 | NATO’dan Türkiye’ye Afrin çağrısı

Türkiye’nin Afrin’e operasyonuyla ilgili açıklamalarda bulunan NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Türkiye’yi “orantıyı korumaya” çağırdı.

Stoltenberg, “Her ülkenin kendini savunma hakkı vardır ancak bunu yaparken dengeli ve ölçülü olunması gerekir” dedi.

Stoltenberg Türkiye’nin bu hafta tüm NATO müttefiklerini operasyonla ilgili olarak bilgilendirdiğini aktardı.


22.00 | IŞİD karşıtı koalisyon sözcüsünden Minbic açıklaması: Güçlerimizin kendini savunma hakkı var

ABD öncülüğündeki IŞİD karşıtı koalisyonun sözcüsü Albay Ryan Dillon, Afrin’e dönük operasyonun Minbiç’te sürdürülmesi durumunda “askerlerin herhangi bir saldırıya karşı kendilerini savunma hakkı olduğunu ve bunu yapmaktan tereddüt etmeyeceklerini” söyledi.

Bianet’in Reuters’tan aktardığı habere göre Dillon, “Olanları dikkatli bir şekilde izliyoruz, özellikle de Menbiç’te olanları. Çünkü orası bizim koalisyon güçlerimizin bulunduğu yer. Bu alandaki koalisyon güçlerimizin kendilerini savunmaya hakları var. Ki gerektiğinde de bunu yapacaklar” dedi.

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrin’e operasyonun fiilen başladığını açıkladığı gün Afrin’i Minbiç operasyonunun takip edeceğini söylemişti.


21.04 | Uluslararası Kızılhaç Komitesi: Operasyondan dolayı erişim yok, kaygılıyız

Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC), Türkiye’nin Afrin’e dönük operasyonundan dolayı bölgeye erişimleri olmadığını ve bu durumun kaygı verici olduğunu açıkladı.

Sputnik’te yer alan habere göre ICRC Sözcüsü Peter Maurer, “Suriye’nin kuzeyine erişimimiz kısıtlı. Zira Türkiye’de temsilciliğimiz yok. Dolayısıyla imkanlarımız da kısıtlı. Bu konuda uzun süredir memnuniyetsizliğimiz var. Erişime, çatışmanın taraflarının esneklik ve anlayış göstermesine ihtiyacımız. Ancak maalesef bu gerçekleşmiyor” dedi.


20. 41 | Erdoğan Hatay’da

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, operasyonun “komuta merkezi”nin bulunduğu Hatay’a gitti.

Erdoğan, video konferans aracılığıyla Genelkurmay Başkanlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ve Hava Kuvvetleri Eskişehir Muharebe Üs Komutanlığı’ndaki merkezlerle canlı bağlantı kurdu.

Erdoğan, operasyonun “netice alınana dek süreceğini ve Türkiye’nin hiç bir ülkenin toprağında gözü olmadığını” söyledi.


20.10 | Tillerson: Çavuşoğlu’na güvenli bölge önerisi yapmadım

Afrin’e operasyonun 3. gününde, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’na Türkiye’nin Suriye’nin kuzeybatısında bir “güvenlik bölgesi” oluşturma ihtiyacı olabileceğini belirterek, “Bu konuda birlikte çalışmayı umuyoruz” açıklaması yaptığı belirtilen ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’dan yeni bir açıklama geldi.

İsviçre’nin Davos kentinde gazetecilerin sorularını yanıtlayan Tillerson, “Mümkün olan bir dizi seçeneği tartıştık. Ancak bir şey önermedik” dedi.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise bugün yaptığı açıklamada ABD ile “güvenli bölgenin” görüşülebilmesi için öncelikle “güvenin tesis edilmesi” gerektiğini söylemişti.

⋅ ABD Dışişleri Bakanı Tillerson: Çavuşoğlu’na güvenli bölge önerisi yapmadım


19.18 | Almanya’dan NATO’ya Afrin çağrısı

Türkiye’nin Afrin’e operasyonundan “endişe” duyduklarını belirten Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel, NATO’dan operasyon ve Suriye’deki durum konusunda görüşme yapılmasını talep ettiklerini açıkladı.

Gabriel yaptığı yazılı açıklamada, Fransa ile birlikte “gerilimin artmasının durdurulması, insani yardımların girişine imkan sağlanması ve sivil halkın korunmasından yana olduklarını” kaydetti.

Sputnik’te yer alan habere göre Gabriel, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’den Afrine’e dönük operasyon ve Suriye’deki son durum konusunda görüşme yapılmasını talep ettiklerini açıkladı.

⋅ Almanya’dan NATO’ya Afrin çağrısı


18.46 | McGurk’ten Afrin paylaşımı

ABD liderliğindeki IŞİD karşıtı koalisyonun temsilcisi Brett McGurk, #Afrin etiketi ile Twitter’da yaptığı paylaşımda, “Afrin olayı biz ayrılırken yaşandı” dedi.

İtidalli olma çağrısı yapan McGurk, “Türkiye’nin güvenlik endişeleri için çalışmaya hazırız ancak uzayan bu operasyon yenilmekte olan IŞİD’e tekrar hayat verilmesi riskini taşıyor” dedi.


18. 16 | Çavuşoğlu’dan Leopard tankları açıklaması

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Almanya’nın Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonu nedeniyle Leopard tanklarının modernizasyonunu askıya aldığına ilişkin haberleri yalanlandı.

Çavuşoğlu, “Leopard tanklarıyla ilgili bir komisyon toplanacaktı. Bu komisyon toplantısı ertelendi. Askıya alma ya da iptal diye bir şey yok” dedi.

Sebebi Türkiye’nin Afrin’e operasyonu: Almanya, Leopard tanklarının modernizasyonunu askıya aldı

Afrin’e operasyonla da ilgili konuşan ve Suriye rejimini hedef almadıklarını, “rejimin YPG ile işbirliği yapmayacağına” inandıklarını söyledi.

Çavuşoğlu, “Rejim de şunu biliyor ki YPG’nin amacı Suriye’yi bölmek. Rejim de biz de hepimiz de muhalefet de şu anda birbiriyle çatışan gruplar da dahil hepsi Suriye’nin sınır bütünlüğü ve birliğinden yana. Bunlar terörist, bunlar bölücü. O yüzden rejimin bunların ne olduğunu bildiğini biliyoruz. Dolayısıyla bu teröristlerle rejimin de işbirliği yapmayacağına inanıyoruz” dedi.


17:20 | Rusya’dan Soçi açıklaması

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova haftalık basın toplantısında 29-30 Ocak tarihleri arasında Soçi’de yapılacak Suriye Ulusal Diyalog Kongresi’ye ilgili açıklamalarda bulundu.

“Suriye’deki Kürt siyasi güçlerin çözüm için siyasal sürece dahil edilmesi için gereken her şey yapılıyor” diyen Zaharova, Kürt temsilcilere de Soçi için davet gönderdiklerini söyledi.

Zaharova, “Kürt temsilcilere davetiye gönderildi. Yanıtı artık onlarda aramak gerek. Davetiyeti kabul edip etmemek ve dolayısıyla bu formata (kongreye) aktif bir biçimde katılmayı kabul edip etmemek onların cevabını bulması gereken bir soru” ifadelerini kullandı.

Cumhuriyet’te yer alan habere göre Zaharova, Türkiye’nin Afrin’e operasyonunu ise ‘yeni ve tehlikeli bir meydan okuma’ olarak niteledi.

Zaharova, “Suriye toplumunun birliğini yeniden sağlama girişimleri, yeni ve tehlikeli meydan okumalarla karşı karşıya. Türk ordusunun Suriyeli muhalif birliklerle askeri operasyon düzenlediği Afrin’de de bu durum yaşanıyor” diye konuştu.

    ⋅  Rusya’dan Soçi açıklaması: Kürt temsilcilere davetiye gönderildi 


16:20 | Bozdağ barış çağrıcılarını ‘millete şikayet etti’

Hükümet Sözcüsü ve Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, Afrin’e yönelik operasyona son verilmesi ve sorunların diyalogla çözülmesi talebini dile getiren 170 imzalı Yurttaş Girişimi bildirisi hakkında konuştu.

170 ismi ‘terör örgütlerinin gönüllü şakşakçıları’ ilan eden Bozdağ, “Operasyonu zayıflatmak için kamuoyu oluşturuyorlar” dedi.

Bozdağ; aralarında siyasetçi, yazar, akademisyen, sanatçı, gazeteci ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin olduğu isimleri ‘millete şikayet etmekten’ de geri durmadı: “Bunları bir kez daha milletimize şikayet ediyorum. Böyle aydın olmaz olsun.”


15: 50 | Almanya, TSK’nin elindeki Leopard tanklarının modernizasyonunu askıya aldı

Almanya merkezli Der Spiegel dergisi, Alman hükümetinin Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonu nedeniyle TSK’nin elindeki Leopard tanklarının modernizasyonu projesini rafa kaldırdığını duyurdu.


15:45 | Beyaz Saray’ın ulusal güvenlik danışmanı: Türkiye Afrin’den çekilmeli

Beyaz Saray’ın ulusal güvenlik danışmanı Thomas Bossert

Beyaz Saray İç Güvenlik Danışmanı Thomas Bossert, Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonuna ilişkin konuştu.

Sputnik’teki habere göre İsviçre’nin Davos kentinde yapılan 48. Dünya Ekonomik Forumu’nda konuşan Bossert,  ABD’nin Türkiye’nin Afrin operasyonu sonrası Türk ordusu ile YPG’nin omurgasını oluşturduğu ABD destekli DSG arasında çatışmaların yaşanmasından endişeli olduğunu söyledi.

“Türkiye, Afrin ve Suriye’de ilerlerken çatışmaların artma olasılığına karşı dikkatli olmalı. Biz, bunun IŞİD’i yenmeleri için güvendiğimiz vekil güçlerle çatışma gibi korkunç bir sonucu olmasını istemeyiz.”

Türkiye’den ‘uzun dönemli stratejik sabır göstermesini’ isteyen Beyaz Saray İç Güvenlik Danışmanı, “Türkiye’nin Afrin bölgesindeki çatışmadan çekilmesini tercih ederim” diye konuştu.


14:08 | Baydemir’den Kılıçdaroğlu’na Afrin tepkisi

HDP Milletvekili Osman Baydemir, Meclis’te düzenlediği basın toplantısında Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonuna hava bombardımanında yaşamını yitiren sivillerin fotoğraflarını göstererek tepki gösterdi.

Afrin’e operasyona destek veren CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’na da eleştiriler getiren Baydemir, “Sayın Kılıçdaroğlu siz aynı zamanda ÖSO ile yani aynı zamanda El Kaide ile, Ahrar uş-Şam ile yani IŞİD’in tüm türevleriyle ittifak yapıyorsunuz” dedi ve ekledi:

“Yarın işgal ettikleri topraklarda zulüm örgütleyecekler. Bakın, ÖSO’yu oluşturan bileşenlere, birliklere. 12 yaşındaki Filistinli çocuğun kafasını kesen, kadınları recmeden bir anlayıştır bu anlayış.”


14:00 | Suriye Dışişleri Bakanı: Türkiye’nin harekatı işgal, hava savunma sistemlerimiz hazır

Suriye Dışişleri Bakan Yardımcısı Faysal Mekdad, Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonunu “işgal” olarak nitelendirdi ve buna karşılık vereceklerini söyledi.

BBC’ye konuşan Faysal Mekdad, “Türkiye’nin işgali, Suriye’nin egemenliğinin açıktan ihlalidir, Suriye’nin egemenliğine karşı bir saldırıdır” dedi ve ekledi: “Türk rejiminin saldırılarına yanıt vermek için mümkün olan her aracı kullanacağız.”

Mekdad, “Bu, uçakları düşürmeyi de kapsıyor mu?” sorusuna ise “Bunu çok açık olarak söyledik. Hava savunma sistemlerimiz hazır” cevabını verdi.


12:49 | Gazeteci Sibel Hürtaş serbest bırakıldı

Ankara’da 22 Ocak gecesi düzenlenen ev baskınlarında gözaltına alınan Artı Gerçek Ankara Temsilcisi Sibel Hürtaş ile Pir Sultan Abdal Kültür Derneği (PSAKD) eski Genel Başkanı ve HDP PM üyesi Kemal Bülbül’ün ‘adli kontrol şartı’yla serbest bırakıldığı öğrenildi.

Gözaltıların sosyal medyada Afrin paylaşımları ile ilgili olduğu belirtilmişti.


12:30 | AA: Afrin kırsalına top atışları gerçekleştirildi

Anadolu Ajansı, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) birliklerinin Afrin kırsalına yönelik sabah saatlerinden bu yana aralıklarla çok sayıda obüs ve top atışı gerçekleştirdiğini aktardı.

Suriye’den yayın yapan ANHA ise top atışlarının yanı sıra TSK’ye ait savaş uçaklarının da Afrin’in Bilbile ilçesinin çevresine yönelik bombardıman yaptığını duyurdu.


12:25 | Ankara’ya gelen ABD’li heyet Türkiye’yi Minbiç konusunda uyarmış

ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Jonathan Cohen’in de aralarında olduğu ABD’li yetkililer, Dışişleri Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’yla görüşmeler yapmak üzere 23 Ocak Salı günü Ankara’ya gelmişti.

NTV’deki habere göre heyetin başkentteki temaslarına ilişkin gazetecilere konuşan ve adının gizli tutulmasını isteyen üst düzey ABD’li yetkili, Afrin’e yönelik ‘Zeytin Dalı Harekatı’nın Münbiç’e doğru ilerlemesinden duydukları ‘endişeyi’ vurguladı.

Üst düzey yetkili, öncelikli endişelerinin bölgede bulunan Amerikan güçlerinin güvenliği olduğunu ifade etti.

Yetkili, “Minbiç civarında Amerikan güçleri var. Sahadaki güçlerin güvenliği bizim bir numaralı endişemiz. Bu endişe Türkiye’ye iletildi” dedi.

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha önceki açıklamalarında, Afrin’i Minbiç operasyonunun takip edeceğini söylemişti.


12:10 | Yıldırım’dan ABD’ye ‘sitem’

Türkiye Ortak Ödeme Platformu İmza Töreni’nde konuşan Başbakan Binali Yıldırım, Türkiye’nin Afrin’e dönük operasyonuna ilişkin açıklamalarda bulundu.

Yıldırım, bir kez daha operasyonun Türkiye’nin ekonomisine etkisinin olmayacağını savundu ve YPG üzerinden ABD’ye sitemde bulunarak “ABD gibi bir ülkenin terör örgütleriyle iş tutması, bölgede planladığı çalışmaları terör örgütüyle yapması küçük düşürücü bir iştir” dedi.

Başbakan Yıldırım, ABD’nin YPG’ye destek vermesini de ‘akla ziyan bir iş’ olarak nitelendirdi.


10:50 | Ragıp Duran: Türk medyasının hali biraz da toplumu yansıtıyor

Gazeteci Ragıp Duran, Başbakan Binali Yıldırım’ın medya temsilcilerine verdiği 15 maddelik ‘yayın tavsiyesi’ni Zafer Arapkirli ile Seyr-i Sabah programında yorumladı.

“Bence başbakanın şunları yapsanız iyi olur memorandumu gereksizdi. Türk medyası eskiden beri TSK’nın ve hükümetin fikirleriyle paralel görüşler yansıtıyor zaten. Öyle eleştirel bir yapısı yok medyanın. Bu, biraz toplumu da yansıtıyor. Bizim toplumumuzun da eleştirel bir yapısı yok.”

Duran ayrıca, “Bir ülkenin demokrasi standartları düşükse gazetecilik standartları da o kadar düşük oluyor” diye de ekledi.


10:40 | “Türkiye, Kürtleri varoluşsal bir tehdit olarak görüyor; Afrin’e saldırı da bu yüzden”

Türkiye’nin Afrin’e dönük saldırısının nedenlerini ve uluslararası güçlerin bu duruma göz yummasını yorumlayan Wageninen Üniversitesi’nden Prof. Joost Jongerden, “Düzen değiştirmeye çalışan hareketler, devletlerden değil halklardan destek alırlar, devletler ise çıkarlar üzerine hesap yaparlar” değerlendirmesinde bulundu.

Türkiye’nin Kürtleri ‘varoluşsal bir tehdit olarak’ gördüğünü ve Suriye’deki konfederal yapıyı bastırmaya çalıştığını belirten Jongerden, “Kobani’de olduğu gibi, Afrin’de de direniş belirleyici olacak” dedi.


10:38 | ‘Savaşı Durdurun’ mektubunun imzacılarından Lale Mansur: ‘Savaşa hevesli olan kendi çocuğunu göndersin”

Türkiye’nin Afrin’e yönelik başlattığı ‘Zeytin Dalı’ harekatının son bulması için başta AKP olmak üzere Meclis’teki tüm milletvekillerine ‘savaşı durdurun’ diyen bir mektup gönderen 170’i aşkın isimden biri de oyuncu Lale Mansur.

Savaşın sadece acı getirdiğini belirten Mansur, “Savaşa çok hevesli olan varsa önce kendi çocuğunu göndersin” dedi.

Mektuba imza atan isimlerden olan oyuncu Deniz Türkali de savaşı istemeyenlerin savaşı isteyenler tarafından hedef haline getirildiğine dikkat çekerek, “Kim ölmeyi ve öldürmeyi bu kadar isteyebilir, bu nasıl bir vicdansızlık?” diye konuştu.


09:40 | Hasan Doğan’ın analizi: İçerde seçim, dışarda Soçi için savaş

Hasan Doğan Karınca için kaleme aldığı yazısında Afrin’e yönelik harekata, bunun nedenlerine ve olası sonuçlarına değiniyor.

Afrin’e saldırının hem stratejik hem de konjonktürel bir durum olduğunu vurgulayan yazar, şunları söylüyor:

“Türkiye’de bir rejim değişikliği aşamasına gelindi. Bu aşamanın geçilebilmesinin son hamlesi anlamında seçimler önemli bir yer tutuyor. Ve mevcut iktidar halk desteğinin yanı sıra uluslararası desteğini de kaybediyor. Giderek artan ekonomik, sosyal, siyasal sıkıntılar iktidarın olanaklarının erimesini de beraberinde getirirken sistem içi ya da dışı muhalif eğilimleri güçlendiriyor. O nedenle bu geriye gidişin ve kaybetmenin önüne geçilmesi gerek; işte bunun için de bir savaşa ihtiyaç var. Rusya ve Esad rejimi de kendi çıkarları için bunu uygun görüyor. İşte o nedenle Afrin ve şimdi.

“Çünkü ay sonunda Soçi toplantısı var ve Kürtler en zayıf haliyle temsil edilmeli. Aslında edilmemeli. Bunun için ise bir savaşa ihtiyaç var. Bu nedenle Rusya’nın güvencesi altında olan Afrin gündemde(…)

“Şimdi savaşın altıncı günü. Afrin’e halen girilemedi. Kentte siviller ölüyor. Tüm dünya “Bitirin bu işi” diyor. Abdülkadir Selvi “Ruslar ‘hızlı olun’ dedi” diye aktarıyor. “Ne kadar, nereye kadar?” sorusu önümüzdeki günlerde mutlaka daha net olarak açığa çıkacaktır.

“Afrin Savaşı ne kadar sürer bilinmez. Ama bu savaş Türkiye’de iktidar savaşını kızıştırmışa benziyor…”


09:25 | Guardian: Afrin’e harekatın sonunu kimse tahmin edemiyor

Britanya’da yayınlanan The Guardian gazetesi, Türkiye’nin Afrin’e yönelik operasyonunu başyazısına taşıdı.

BBC Türkçe’nin aktardığına göre gazete, “Bu harekâtı herkes bekliyordu. Ancak sonuçlarını kimse kestiremiyor” dedi:

“Hayatını kaybeden siviller ve evlerini terk edip çatışma bölgelerinden kaçan binlerce kişi. Türkiye’nin Afrin harekâtı 7 yıldır devam eden Suriye savaşını yeni ve pek de hoş karşılanmayan bir safhaya sokuyor.

“Ancak bu operasyon çok kişi tarafından öngörülüyordu. Tek sürpriz operasyonun inanılmaz derecede yakışıksız kalan ismi: Zeytin Dalı Harekâtı

“Ankara’nın Suriye’de özerk ya da bağımsız bir Kürt devletine karşı tutumu uzun süredir aşikâr. Ancak çatışma ortamı bölgedeki aktörlerin hırsları nedeniyle iyice tırmanmış durumda.

“Düşmanımın düşmanı dostumdur kısa vadeli kazanımlar için kullanılabilecek bir çözüm, uzun vadeli taahhütler için değil.”


09:00 | Türkiye’den Beyaz Saray açıklamasına yalanlama

Türkiye’nin Afrin’e başlattığı askeri operasyonun beşinci günü geride kalırken, AKP lideri ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Başkanı Trump arasında dün bir telefon görüşmesi gerçekleşti.

Beyaz Saray’dan gelen açıklamaya göre Trump Erdoğan’a gerilimi tırmandırmama, askeri operasyonları sınırlı tutma ve sivil kayıpları önleme çağrısı yaptı.

Ancak Türkiye Beyaz Saray’dan gelen bu açıklamanın ‘görüşmenin içeriğini tam olarak yansıtmadığını’ savundu.

Yapılan açıklamada Trump’ın, Afrin operasyonuyla ilgili “tırmanan şiddetten kaygı” diye bir şeyden söz etmediği, operasyonla ilgili görüş teatisinden öte bir şey konuşulmadığı belirtildi.

ABD tarafının, operasyonun belirli bir zaman dilimiyle sınırlı tutulması, Münbiç’te az da olsa ABD askerinin mevcudiyetinden bahisle, oralarda bir sıcak çatışma ihtimaline mahal verilmemesi gerektiğine değindiği bildirildi.

Ayrıca Trump’ın, “Türkiye’den gelen yıkıcı ve yanlış söylemler” diye bir ifade kullanmadığı da ifade edildi.

Konuşmada, Türkiye’deki OHAL’e hiç değinilmediğini aktaran kaynaklar, şunları kaydetti:

“Trump, Türkiye’de bazı ABD vatandaşları ve yerel personelin tutukluğundan bahisle bunların serbest bırakılmasını istedi. Buna karşılık Cumhurbaşkanı Erdoğan da Türkiye’nin bir hukuk devleti olduğunu hatırlatarak, ilgili konuların yargıda olduğunu ve iddianamelerin tamamlanmasının akabinde kararı da yargının vereceğini hatırlattı.”


Afrin’e operasyonun ilk beş günü: 1. GÜN, 2. GÜN, 3. GÜN, 4. GÜN, 5. GÜN




Önceki Haber
AİHM’nin 2017 bilançosu: Türkiye, hakkında en fazla dava başvurusu olan 3. ülke
Sonraki Haber
Devrimci Parti'ye operasyon: İstanbul il başkanı dahil 5 kişi gözaltına alındı