Zimanê ana

Roger Acun

Ziman kaniya zanînê ye. Ew kaniya beriya hezar salan jî mejiyê mirovan zaye, bûye hilgirê herî bingehîn a çanda mirovahiyê. Zanîn, li ser pişta hespên zimên ber bi deşt û zozanên rengîn ê şaristaniyê va bezaye û mirov bi saya tecrubeyên eql û bi amûra zimên mejiyê xwe neqlî nifşên din kiriye.

Dil, uygarlık kandilinin fitilidir. Yanar durur kal u beladan beri. Zerreden şümusa kadar her şey, bu kandilin aydınlığında mana kazanır. Şiir olur aşkın közlerini taşır kelimelerin kelebek kanadında, şarkı olur çınlar şarabi tutkuların şırasında. Masal içinde mesel anlatır dünün ve yarının çocuklarına.

Bi destpêka hebû tune bû qe jî xwedê mezintir tune bû, çend zarok, di paxila ferîşteyên çîrokan da li ser xalîçeyên efsûnî stêrkên ezman yek bi yek dan hev? Çend Kêz Xatûn, Heb Hinark, Şeng û Pengê û Gurîkê Ber Qazan bi zimanê wan ê zikmakî tevna xeyalên wan neqişand?

Masallardan cümle misallere yine anadilinin kara kıl çadırında girilir. “Bu nedir?” fırtınasının, belleğin tozunu dumana kattığı, nesnelerin isimlerini gergefe sabırla dokumanın -aslında bir insan inşa etmenin- heyecan verici serüveni sarıp sarmalar hem çocukları hem ebeveynleri. “Bu nedir?” sorusu milyon kere sorulur, milyon kere cevaplanır. Anadilinin gergefi ancak böyle dokunur.

Av, nan, dê, bav, agir, berf, dar, kevir, hewş, mast, şîr… Her berdewam e ferhenga mirovahiyê. Şûrê Şamê jî nikare şîrazeya vê ferhengê qut bike. Bi dengê dê û bavan ji neviyan ra mîrateyek tê avakirin. Tê û tê mamikê mino esmerê, sê kiras li berê, du spî ne, yek zerê. Mamikê mino her bilind e bilindtir, kur ji babî bilindtir…

Kâğıtla kalemin ilk sevişmesi… Kalem tutmanın kılıç tutmaktan zor olduğu, o ilk harfi yazmanın anlatılmaz keyfi… Anadiliyle anneye yazılan ilk mektup: “Anne, seni çok seviyorum!” Ve okul yollarında söylenen ilk şarkıların zihnin “tabula rasa”sına mıh gibi çakıldığı fesleğen kokulu sabah vakitleri… Okul dönüşleri o şarkıların her kelimesine yarenlik eden kırkikindi yağmurları…

Fêmnekirina mamosteyekî çi qasî zehmet e!!! Dayê, mamoste çima bi zimanê min û te naaxife? “Bavo av, bi Tirkî çi ye?” Ekmek, nan e? “Dayê, çima ez vegeriyam zarokatiya xwe?” Ma ne qaşo ez mezin bûbûm! Ez naxwazim herim mektebê. De were daye bi zimanê xwe ji min ra dîsa çîroka Kêz Xatûnê bibêje. “Kêzê, kêzê, Kêz Xatûnê, bi fîstanê gulavdûnê, bi şimika reqreqûnê, ketiye heriyê, heta bi qûnê.” Ax zarokatî çi qasî xweş bû!!!

“Anlayamıyorum, okuduğumu anlayamıyorum. Ben sanki okumak istemiyorum baba!” deyişlerin, çocuk ruhunda bıraktığı derin yaralar ki kabuk bağlaması hayli vakit alır. Ağır gelen matematik değildir. Ondan da ağırı gramerdir. “Fil”in ve “çatı”nın ne işi var Türkçede? Hem fillerin çatısı mı olurmuş? Sonra da bana Türkçen neden zayıf, diyorsunuz. Bir bilseniz gramerin matematikten ne kadar zor olduğunu! Ah bir bilseniz!

Derdê zimanê bîyanî, ji tirsa sorik û mîrkutokan xerabtir e. Mirovan fêmkorî dike. Tirseke bê diran dixe dilê zarokan û wan her daîm yetîmê eqranê wan dihêle. Ew tirs nahêle deriyê dilê mejî jî xwendîn û zanînê ra vebe. Ne tenê zarokan ciwanan jî bêzar dike, xaniyên xeyalên rengîn hildiweşîne. Carina jî dibe werîsek û dikeve sikura evîndarên belengaz. Yextiyaran jî ji neviyên wan ra dike xerîbê ber beroşkan.

Her aslan kükrer kendince, her balık yüzer su el verdiğince. Filler gücüyle, develer hörgücüyle vardır şu yeryüzü mahşerinde. Gelin görün ki insan rahat durmadı. İnsanca bir dil yetmedi insan evladına ve binlerce dil yarattı. Her kavmin bir dili oldu ve dilinin delili kelimler… Öyleyse bu diller sofrasında deliler gibi arayın anadilinizi. Bulup da saklamayın ha çeyiz diye! Divaneler gibi konuşun dilinizi. Konuşun ki yarın çocuklarınız o ziyafet sofrasında aç kalmasın.

Min ba diya xwe kir
– dayê, çi hatiye serê van çiyayan?
(Diya min keniya)
– Qey bêriya berfdumskê kirine lawê min.
– Qey…