COVID-19 aşılarının yan etkileri gerçek mi?

Forum Manşet Sağlık
Ocak 25, 2022

Dr. Hakan Yaman

İki yıldan uzun süredir COVID-19 gündelik hayatımızın bir parçası oldu. Beraberinde getirdiği belirsizlik, pandeminin erken aşamalarında yoğun bir kaygı oluşturdu. Önceleri influenza’dan daha kötü olamayacağı görüşü varken, şu anki verilere göre, COVID-19’a bağlı ölümlerin Ocak 2022 ayı itibariyle 5.5 milyon kişiyi bulduğu belirtiliyor. Ancak bu rakamların bile gerçeği yansıtmadığı ifade ediliyor. Dolaylı veriler incelenerek bu rakamların “The Economist Model”e göre %95’lik güven aralığı içerisinde 20 milyonu ve “InstituteforHealthMetricsModel”e göre 15 milyonu aşabileceği bildiriliyor (13 Ocak 2022).

Pandemiyle mücadelede birçok yönteme başvurulmuş olması, pandeminin olumsuz etkilerini azalttı. Müdahale içine konulan yöntemlerin sayısı arttıkça mücadelenin başarısı da arttı (bkz. Pandemiyle mücadelede İsviçre Peyniri Modeli).

Mücadelenin başarısının önemli ölçüde etkileyen unsurlardan birisi de aşılama oldu. Ülkelerde olanaklar dahilinde toplumun büyük oranı aşılandı. Ancak az gelişmiş ve orta gelişmiş ülkelerde aşılama çalışmaları farklı nedenlerle başarılı olmadı. Bu bağlamda bu ülkelerde COVID-19’a bağlık ölüm ve hastalanma göreceli olarak daha yüksek oldu.

Aşılama çalışmalarını olumsuz etkileyen diğer önemli bir sorun ise aşı karşıtlığı ve aşıların yarattığı “olası” yan etkileridir. Yapılan küresel bir ankete göre katılımcıların yarıya yakının COVID-19 aşısının yan etkilerinden çekindiklerini bildirmişler (Ocak 2021 ayına ait). Bu endişenin aşılamaya engel olabileceği de bildiriliyor.

COVID-19 aşısı çalışmalarının kontrol gruplarında yapılan çalışmalarda (12 randomize kontrollü çalışma), hastalara gerçek COVID-19 aşısı yapılmadığı halde COVID-19 aşısına atfettikleri yan etkileri bildirdikleri anlaşılmış. Plasebo olarak verilen ve COVID-19 aşısı içermeyen aşılara bağlı ortaya çıkan olumsuz etkilere nosebo adı verilir. COVID-19 aşısı olmayan enjeksiyona bağlı gelişen nosebo etkilerinin hastanın beklentileri, COVID-19 aşısı ile ilgili olan endişeleri ve yan etki beklentilerinin rol oynadığı bildiriliyor.

Plasebo (aşı uygulanmayan) kolları incelenen 12 çalışmada, aşı grubuna farklı türde aşılar uygulandı (örn. mRNA, viral vektör ya da protein_tabanlı aşılar). Plasebo kolunda ise aşı olmayan maddeler uygulandı. Plasebo kollarında ortaya çıkan ve kontrol grubu katılımcı beyanlarına göre ifade edilen yan etkiler (nosebo etkiler) ilk dozdan sonra %35 oranında sistemik (örn. ateş, titreme, yorgunluk, halsizlik, eklem ağrısı, kas ağrısı, baş ağrısı, bulantı ve kusma, ishal) ve %16 oranında lokal (örn. yerel ağrı, kızarıklık, şişme, hassasiyet) oldu; ikinci dozdan sonrası %32 sistemik ve %16’sı lokal oldu.
COVID-19 aşısı olmadıkları halde (kendilerine COVID-19 aşısı yapılmadığını bilmiyorlar), beyan ettikleri yan etkileri ve sıklıkları aşağıdaki gibi oldu:

Plasebo grubunda 2. Doz plasebo uygulaması sonrası yan etkiler ilk doza göre daha düşük oldu. Aşı grubunda ise tersi söz konusuydu.
Elde edilen bu bulgular, hastaların aşı almadıkları halde COVID-19 aşısına atfettikleri yan etkileri beyan ettikleri ortaya koydu. Aşı sonrası beyan edilen ve özellikle nesnel ölçülemeyen yan etkilerinin bir kısmının hastaların algıları ve endişeleriyle ilgili olabileceği düşünmek mümkündür. Özellikle, baş ağrısı ve halsizlik gibi özgül olmayan yakınmalar COVID-19 aşılarına ilişkin bilgilendirme belgelerinde bulunuyor ve bunları okuyan hastaların aşılandıktan sonra bu tarz bir yan etki beklentisi içine girebilmeleri mümkün görünüyor. Hastaların COVID-19 aşılarının yan etkileri konusunda tamamıyla bilgilendirilmeleri bir zorunluktur ve sürdürülmelidir. Ancak aşı karşıtlığını önlemek ve aşılanan bireylerin konforunu artırmak için aşıya yönelik nosebo etkisi konusunda da hastaların bilgilendirilmeleri önem arz eder.

Kaynaklar:

Adam D. Thepandemic’struedeathtoll: millionsmorethanofficialcounts. Erişim için buraya tıklayabilsiniz. Erişim tarihi: 23.01.2022.
Haas JW, Bender FL, Ballou S, et al. Frequency of AdverseEvents in thePlaceboArms of COVID-19 VaccineTrials: A SystematicReviewand Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2022;5(1):e2143955. doi:10.1001/jamanetworkopen.2021.43955
Kalaycı CM. İsviçre Peynir Modeli Nedir? COVID-19 Pandemisi Hakkında Bize Neler Öğretebilir? Erişim için buraya tıklayabilirsiniz. Erişim tarihi: 23.01.2022.