Dr. Hakan Yaman
Covid-19 iki yıldan fazla süredir hayatımızı etkilemektedir. Bilimin gayretleriyle 2021 yılı Covid-19 aşılarının yılı oldu. 2022 yılında ise aşılarla ilgili çalışmaların devam etmesi beklenirken, Covid-19 ilaçlarının yılı olacağı tahmin ediliyor. Pandeminin ilk günlerinden beri muhtelif tedavi kombinasyonları denenmiş olmakla birlikte, etkinliği gösterilmiş ilaç ve ilaç kombinasyonlarının isimleri hızla değişti.
Şu anda ise Covid-19 mücadelesinde yeni ortaya çıkan varyantlar ve varyantların sahip oldukları mutasyonlar mevcut aşı şemalarını ve tedavi protokollerini meşgul ediyor.
Delta varyantından sonra çok bulaşıcı olan Omikron varyantı yaygınlaşmaya başladı. Her ne kadar çok bulaşıcı olsa da hafif geçebilir ya da pandemiyi endemiye dönüştürebilir şeklinde beklentiler olsa da Omikron varyantının çok da hafif ya da masum olmadığını vurgulamak gerekir. İnsanlar aşılı da olsalar yine hastalanmakta ve yine hafif gibi görünse de yatkın insanlar bu varyanta bağlı hayatlarını kaybetmedirler. Bu nedenle bu konuyla ilgili tedbirleri elden bırakmamak gerekir: 3. doz aşılar ile aşılanmak, sosyal mesafe, maske, el ve ortam hijyeni, odaların bol bol havalandırılmaları, yüksek riskli yerlerde koruyucu gözlük kullanmak vb.
Şu anda Covid-19’ta etkili olan tedaviler şunlardır:
Antikor preparatları: Casirivimab/imdevimab, etesevimab, bamlanivimab, regdanvimab etkili olmakla birlikte Omikron varyantında daha düşük etkileri bulunur. Ancak yeni geliştirilen sotrovimab’ın Omikron varyantında etkili olduğu gösterilmiştir. Onay aşamasında olan tixagevimab/ cilgavimab preparatın ise uzun yarılanma ömrüne sahip olması ve intramüsküler uygulanabiliyor olması bir avantaj olarak ifade ediliyor. Enfeksiyonun erken aşamalarında kullanıldıkları takdirde, etkili olacağı bildiriliyor.
Deksametazon ağır durumlarda kullanımı olan diğer bir ajandır. İnterlökin-6-Antagonistleri de kullanılmaktadır. Januskinaz inhibitörleri (Baricitinib) kullanılan ilaçlar arasında yer almaktadır. Antikoagülanlar da yine trombozu engelleyen ajanlar arasında bulunmaktadır.
Antiviral olarak ise üç ajanın etkinliği kabul edilmektedir: Remdesivir, Paxlovid ve Molnupiravir.
Remdesivir (RNA’ya bağımlı RNA polimeraz-RdRp inhibitörü)parenteral kullanılan ve ağır vakalarda %80’e kadar koruma sağlayan bir ilaçtır. Virüs RNA’sının elongasyon sürecini engeller. Hastanelerde kullanılan bir ajandır. Tanı konulduktan dört gün içerisinde ve yakınmalar başladıktan sonra yedi içerisinde kullanılmaya başlandığında hastaneye yatış ve ölümü %87 oranında azalttığı görülmüştür. Şu anda oral formun üzerinde çalışılmaktadır.
Molnupiravir oral alınabildiği için, remdesivire göre daha rahat uygulanması mümkündür. RNA-Polimerazı gerçekten inhibeveRNA elongasyon sürecine müdahale etmemektedir. Virüsün RNA yapısına entegre olarak, virüsün üremesini engeller. Bu mutajen etkisi nedeniyle kullanımı temkinle karşılanmıştır. Gebelerde kullanımı kontraendikedir. Hayvan deneylerinde mutasyonlara neden olmuştur, ancak insanlarda henüz gösterilmedi. Bu nedenle üreme çağındaki kadınların özellikle gebe olmadıklarından emin olarak kullanımına izin verilmelidir. Mevcut formunda 200 mg’lık kapsüller 12 saat arayla dörder tane, beş gün boyunca alınır. Karaciğer ve böbrek yetmezliğinde doz ayarlanmasına ihtiyaç duyulmamaktadır. Ülkemizde ise 65 yaş ve üstü ve kronik hastalığı olanlarda ücretsiz kullanıma sunulması bekleniyor. Yapılan bir çalışmada, yakınmaların başlamasından beş gün içinde uygulandığında hastaneye yatış ve ölümü %30 oranında azalttığı gösterildi. Tedavi maliyetinin 700 USD’ı bulduğu bildiriliyor.
Paxlovid ise bir proteaz inhibitörüdür. Nirmatrelvir ve ritonavir ilaçlarının kombinasyonundan oluşur. İhtiva ettiği nitril grubu ile viralreplikasyonunu engeller. Hastalığın erken evrelerinde kullanımı önerilir. Henüz yakınmalarının pek ortaya çıkmadığı ve virüs yükünün çok yüksek olduğu dönemlerde özellikle etkili olduğu ifade ediliyor. CYP inhibisyon özelliği nedeniyle karaciğerde metabolize edilen ve bu yolağı kullanan diğer ilaçlar ile etkileşebilir. Yapılan bir çalışmada hastane yatış ve ölümü %89 oranında azalttığı gösterildi. Günde iki dozda (Nirmatrelvir 150 mg + Ritonavir 100 mg) alınır ve tedavi beş gün ve daha fazla sürer.
Covid-19 yıllarca hayatımızda kalacağa benziyor. Her şey alınan tedbirlere bağlıdır. Aşıların hakkaniyetli dağıtımı önemlidir. Globalleşen dünyada, hastalıklar sınır tanımıyor. Kendi ülkenizde dahi Covid-19’u yok etseniz, bu konuda başarılı olmayan ülkelerin Covid-19’u ülkenizi tehdit edilecektir. Seyahat ile sizin ülkenize taşınacaktır. Sınırları kalıcı olarak kapatmak mümkün olmadığı için, imkanı daha az olan ülkelere yardım etmek ve desteklemekten başka çare kalmamaktadır. Ancak bu ülkelerde de Covid-19 kontrol altına alındığı takdirde, dünya huzur bulacaktır. İlaçlar ise hastalığın önlenemediği durumlarda kullanılacak ajanlardır, yani son çaredirler. Bu nedenle ilaçlara bel bağlanmamalıdır. Aşılama ve diğer koruyucu tedbirler önemlerini korumaya devam etmektedirler.
Kaynaklar:
- Cameroni E, Bowen JE, Rosen LE, Saliba C, Zepeda SK, Culap K, Pinto D, VanBlargan LA, De Marco A, diIulio J, Zatta F, Kaiser H, Noack J, Farhat N, Czudnochowski N, Havenar-Daughton C, Sprouse KR, Dillen JR, Powell AE, Chen A, Maher C, Yin L, Sun D, Soriaga L, Bassi J, Silacci-Fregni C, Gustafsson C, Franko NM, Logue J, Iqbal NT, Mazzitelli I, Geffner J, Grifantini R, Chu H, Gori A, Riva A, Giannini O, Ceschi A, Ferrari P, Cippà PE, Franzetti-Pellanda A, Garzoni C, Halfmann PJ, Kawaoka Y, Hebner C, Purcell LA, Piccoli L, Pizzuto MS, Walls AC, Diamond MS, Telenti A, Virgin HW, Lanzavecchia A, Snell G, Veesler D, Corti D. Broadlyneutralizingantibodiesovercome SARS-CoV-2 Omicronantigenicshift. Nature. 2021 Dec 23. doi: 10.1038/s41586-021-04386-2.
- Mahase E. Covid-19: Pfizer’spaxlovid is 89% effective in patients at risk of seriousillness, companyreports. BMJ. 2021 Nov 8;375:n2713. doi: 10.1136/bmj.n2713. PMID: 34750163.
- Singh AK, Singh A, Singh R, Misra A. Molnupiravir in COVID-19: A systematicreview of literature. DiabetesMetabSyndr. 2021 Nov-Dec;15(6):102329. doi: 10.1016/j.dsx.2021.102329.
- Cully M. A tale of twoantiviraltargets – andthe COVID-19 drugsthatbindthem. NatRevDrugDiscov. 2022 Jan;21(1):3-5. doi: 10.1038/d41573-021-00202-8.
- JaykBernal A, Gomes da Silva MM, Musungaie DB, Kovalchuk E, Gonzalez A, DelosReyes V, Martín-Quirós A, Caraco Y, Williams-Diaz A, Brown ML, Du J, Pedley A, Assaid C, Strizki J, Grobler JA, Shamsuddin HH, Tipping R, Wan H, Paschke A, Butterton JR, Johnson MG, De Anda C; MOVe-OUT StudyGroup. Molnupiravirfor Oral Treatment of Covid-19 in NonhospitalizedPatients. N Engl J Med. 2021 Dec 16:NEJMoa2116044. doi: 10.1056/NEJMoa2116044.