10 ilde büyük yıkıma yol açan depremlerin Türkiye ekonomisini nasıl etkileyeceği tam olarak kestirilemiyor. Afet yaşanan 10 ilde 57 Organize Sanayi Bölgesi bulunuyor. Çoğu yerde üretim durmuş halde. İşveren devletten destek alarak üretime başlamak istiyor, çalışanlar ise can derdinde.
Maraş merkezli gerçekleşen ve 10 ilde büyük yıkıma neden olan depremler 30 binin üzerinde can kaybına neden olurken enkaz altında kalanları arama kurtarma çalışmaları devam ediyor. Afet bölgelerinde 13.3 milyon insan yaşıyor. Bu rakam, Türkiye nüfusunun yüzde 15.7’sine karşılık geliyor.
Deprem nedeniyle evi yıkılan çok sayıda yurttaş bölgeyi terk etmek zorunda kaldı. Kalanlar ise barınma sorunlarını çözmeye çalışıyor.
Oluşan maddi hasar ve Türkiye ekonomisinin bu durumdan ne ölçüde etkileneceği, hasar tespit çalışmaları tamamlanamadığından kestirilemiyor. Kısa, orta ve uzun vadeli ihtiyaçlar, milyarlarca dolarlık harcama gerektirecek.
Yaşanan yıkım başta altyapı hizmetleri, tarım ve sanayi olmak üzere yaşamı ve üretimi olumsuz etkilemeye devam ediyor. Deprem bölgesi ülke çapındaki tarımsal üretimin yüzde 20.9’unu karşılıyor. Afet bölgesi ilan edilen 11 ilin bir bölümü aynı zamanda sanayileşmenin de yoğun olduğu alanlar. 10 ilde 57 Organize Sanayi Bölgesi (OSB) bulunuyor. Bu sanayi tesisleri daha çok tekstil, konfeksiyon ve gıda imalatında faaliyet gösteriyor.
TÜİK’in 2021 verilerine göre depremden etkilenen 10 ilden oluşan bölgenin Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) içindeki payı yüzde 9.3 seviyesinde. Sektörel olarak bakıldığında deprem bölgesinin tarımdaki payı yüzde 14.3 sanayideki payı ise yüzde 11.2 ile GSYH payına göre daha yüksek olan alanlar.
Bölgedeki organize sanayi bölgelerinde 500 binin üzerinde çalışan bulunuyor.
Türkiye’nin ekonomik büyümesinin 1,15 puanını bu 10 il oluşturuyor. TÜİK’in 2022 yılı verilerine göre Antep 11,2 milyar dolarla en fazla ihracat yapan iller arasında 6’ıncı sırada. Depremden etkilenen diğer illerden Hatay ve Adana sırasıyla 4,1 milyar ve 3,1 milyar dolarla en çok ihracat yapan iller arasında.
Üretim önemli ölçüde durdu
İşletmelerin önemli bir kısmında üretim durmuş halde. İşçiler can kayıpları ve yıkım nedeniyle çalışamaz duruma gelirken, kentlerde doğalgaz ve elektrik temininde yaşanan sorunlar da üretime geçişi zorlaştırıyor.
Bazı firmalar üretimin devam etmesi için işçilerin konaklayabileceği konteynerler kurmaya çalışıyor.
Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi Başkanı Abdulkadir Çelenk, taleplerini şu sözlerle ifade etti:
İşçilerimizi ayakta tutmak için konteyner ihtiyacımız var. İşçilerin burada konaklaması için konteyner gerekiyor. İlimiz harabeye döndü, bari işçilerimizi tutalım. Bizim bunun için yerimiz var, sadece konteyner ihtiyacımız bulunuyor. Diğer OSB’lerden konteyner talep edeceğiz.
İşveren devletten destek bekliyor
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Kaya da üretim maliyetlerine ve işçi maliyetlerine destek olunması gerektiğini belirtti. Kaya, kısa süreli enerji desteğinin de rahatlama yaratabileceğini ifade etti.
Bir diğer sanayi şehri olan Antep’te, hasar tespit çalışmalarının tamamlanması bekleniyor. Şehirde yıkılan fabrikaları bulunmadığını söyleyen Antep Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Adnan Ünverdi, şu ifadelere yer verdi:
En kısa sürede çalışma düzenine geçmek istiyoruz. Gaziantep bir üretim şehri. Gıda sektörünün ilk aşamada üretime geçmesi gerekiyor. Giyim ve barınmayla ilgili inşaata yönelik fabrikalarımız bir an evvel çalışmak istiyor.
Aylarca üretime geçemeyecek yerler var
Maraş’ta ise işletmelerde büyük hasar oluştuğu belirtiliyor. Bazı fabrikaların çatıları çökerken, bazı yerlerde de iş makineleri kullanılamaz hale gelmiş durumda. İplik ve tekstil üretiminde önemli bir yere sahip olan Maraş’ta iş gücü kaybı bulunuyor. Maraş Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Başkanı Mehmet Hanefi Öksüz, “İlimizde 28 fabrika ve 14 bin çalışan bulunuyor. Fabrikalarımızda bir haftada üretime geçecek olan da var, 6 ayda üretime geçemeyecek olan da. Bunların altından kalkarız ama kaybettiğimiz canlar geri gelmez” sözleriyle durumu özetledi.
Malatya’da fabrikaların yüzde 20’si ağır hasarlı
Gıda, tekstil ve konfeksiyon sektöründe öne çıkan Malatya’da fabrikaların yüzde 20’si ağır hasarlı. Bunların yüzde 80’inin ufak tadilatlarla ayağa kaldırılabileceği belirtiliyor. Malatya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Oğuzhan Ata Sadıkoğlu, kentteki sanayi tesislerinin önemli bölümünde vatandaşların konakladığını ifade etti.
Adana Sanayi Odası Başkanı Zeki Kıvanç, kentteki sanayi tesislerinde problem olmadığını belirtti. Borçların ötelenmesi ve kısa çalışma ödeneğinin devreye girmesi talebinde bulunan Kıvanç, kredilerin ötelenmesinin de bir rahatlama yaratabileceğini dile getirdi.
Demir-çelik, tekstil ve gıda gibi sektörlerde üretim yapan Osmaniye’de sanayi tesislerinde hasar bulunmuyor. Ancak üretim önemli oranda durmuş halde.
Bütün illerdeki iş insanlarının ortak talebi ise organize sanayi bölgelerinin etrafına konteynerler kurulması ve personelin konaklamasının sağlanması. Doğalgaz ve elektrik gibi sorunların giderilmesi, teşviklerin sağlanması ve borçların ötelenmesinin, üretimi kolaylaştıracağı fikri hakim.
İşçiler yaralarını sarmaya çalışıyor
İşverenler böyle düşünürken yakınlarını yitiren, enkaz altındaki yakınları için umutla bekleyişini sürdüren, konaklama sorunu yaşayan işçiler toparlanmaya çalışıyor. Çalışanların öncelikli gündemi ise enkazdan kurtarma çalışmalarının tamamlanması, yaşamını yitirenlerin cenazelerine ulaşılması, barınabilecekleri alanların yaratılması, salgın hastalıkların baş gösterdiği deprem bölgesinde beslenme sorunlarının giderilmesi.
Antep’te bazı işverenler deprem nedeniyle sokaklarda kalan çalışanlarını, depremin üzerinden bir hafta geçmeden mesaj yoluyla işe çağırdı. Bu durum büyük tepki topladı.
Bazı uzmanlar ise çalışanların öncelikle psikolojik desteğe ihtiyaç duyduğunu belirtiyor.
Depremin ekonomiye etkisi büyük olacak
Depremin Türkiye ekonomisini ne ölçüde etkileyeceğini zaman gösterecek. Reuters’ın hesaplamalarına başvurduğu üç ekonomist, depremin GSYH’ye etkisini 0.6 ila 2 puan arasında kayıp olarak hesapladı. Ekonomistler üretimin yüzde 50 oranında aksadığı ve bu düşüşün 6-12 ay gibi bir sürede telafi edildiği bir senaryoyu baz alıyor. Bir yetkili de deprem nedeniyle bu yıl büyümenin ilk tahminlerden 1-2 puan aşağıda kalabileceğini söyledi.
