Düzce depreminin üzerinden yaklaşık çeyrek asır geçmişken depreme hazırlık konusunda varılan noktayı Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Selahattin Sami Teymurtaş, “Bugün, 1999 öncesine göre kentlerimiz depreme karşı daha güvenli değil” diyerek değerlendirdi. Teymurtaş, iktidarın ‘kentsel dönüşüm’ üzerinden ‘afet’ olgusunu rantsal hedeflerine ulaşmanın basit bir aracı haline getirdiğine dikkat çekti.
Düzce’de, 12 Kasım 1999 tarihinde 7.2 büyüklüğündeki depreminin üzerinden 23 yıl geçti. Resmi rakamlara göre, 845 kişi hayatını kaybetti, 5 bine yakın insan da yaralandı. Deprem sonucunda 3 bin 395 bina için ‘derhal yıkılmalı’ denirken, 15 binden fazla bina ağır hasarlı olarak tanımlandı.
Düzce depreminin öncesindeki 17 Ağustos Marmara Depremi ve 12 yıl sonraki Van depremi ile onu takip eden irili ufaklı sarsıntılar boyunca ortada duran yıkım tablosu depremlerin ölümlü sonuçlarının bertaraf edilemediğini gösteriyor.
1999 yılındaki Marmara depreminin ardından ‘imar affı’ politikasından kesinlikle vazgeçilmesi gerektiği pek çok platformda defalarca kez dile getirilirken, AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana tam 8 kez ‘imar affı’ çıkarıldı. ‘AKP’nin seçim yatırımı’ olarak yorumlanan imar aflarının 9’uncusu ise yolda.
Erdoğan: Bunlar yatıyor kalkıyor, o parayı nereye bu parayı nereye harcadınız
Uzmanlara göre, AKP’nin iktidara geldiği 2002 ile 2020 yılları arasında yaklaşık 70 milyar lira deprem vergisi toplandı. Toplanan vergilerin nerelere harcandığı halen bir muammayken, AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Bunlar yatıyor kalkıyor ‘O parayı nereye, bu parayı nereye harcadınız?’ Bu tür şeylerin hesabını vermeye zamanımız yok” içerikli açıklamaları bugün de geçerliliğini koruyor.
Ranta dayalı hızlı ve düşük nitelikli kentleşme, düşük standartlarda sağlıksız ve yasa dışı yapılaşma, bilimsel normlara dayalı olmayan arazi kullanımı ve yer seçimi kararları, etüt, proje ve yapı üretim süreçlerindeki denetimsizlik depremler sonrasında ortaya çıkan ağır tablonun sebebi olarak tarif ediliyor.
Bugün Türkiye’deki yapıların ‘Zemin ve Temel Etüt Raporları Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018’e göre yapıldığı var sayılırken, Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Selahattin Sami Teymurtaş “Afetlerle doğrudan ilintili yasalarda değişiklik yapılmadı. Deprem Şûra`sı vb. diğer raporlarda ısrarla vurgulanan afet, imar ve yapı denetimi gibi kanunlarının yeniden düzenlenmesi konusunda aradan geçen süre içinde herhangi bir gelişme olmadı” diyor.
İki yıl oldu Erdoğan dahil siyasilerden geri dönüş yok
Jeoloji Mühendisleri Odası’nın Ekim 2020’deki İzmir depremin ardından doğrudan fay ve fay zonu üzerinde bulunan 24 büyük kente ilişkin hazırladığı ve Cumhurbaşkanı dahil iktidar ve muhalefet partilerine gönderilen raporlara ise aradan geçen iki yıla rağmen henüz tek bir geri dönüş yapılmış değil.
Türkiye’de afetlere karşı 1959 yılından bu yana birçok mevzuat ve yönetmelik çıkarılsa da “Bugün, 1999 öncesine göre kentlerimiz depremlere karşı daha güvenli değil. Afet risklerini azaltmaya yönelik ulusal afet politikaları hala oluşturulmadı” değerlendirmesini yapan Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Selahattin Sami Teymurtaş’la iktidarın bu alanda ne kadar yol gidebildiğini, deprem politikalarının gerçeğe ne kadar değebildiğini, tüm bunların ne kadarının insan ve toplumla ilgili olduğunu konuştuk.
KARINCANIN HAFIZASI | Geçmişten günümüze Türkiye’de yaşanan bazı büyük depremler pic.twitter.com/8gl6dxLQTQ
— Gazete Karınca (@GazeteKarinca) November 12, 2022
Zemin ve bina etüdleri konusunda iktidarın ve yerel yönetimlerin sorumluluğu nedir? Bu konuda bugünkü mevcut tabloyu nasıl gözlemliyorsunuz?
Yakın zamanda İstanbul’da birçok yapıda yanlış/eksik uygulamalar kaynaklı meydana gelen çökme ve yıkılmalar, uygulamaların ne denli uygunsuz yapıldığınız en büyük göstergesi.
Bu sebeple en önemli noktanın denetim erkinde olduğu ortaya çıkıyor. Gerçekleştirilen tüm bu mühendislik projeleri ile güvenli ve sağlıklı yapılaşmanın sağlanabilmesi için, ilgili disiplinlerin mühendislerinin, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarında yeterli istihdamının olması ve sonrasında da bu meslek erbaplarının denetimlerini gerçekleştirme ve bu denetimleri de yönetmelik ve mevzuatlara uygun şekilde yapması zaruriyettir.
Zemin etüdünün amacı yapı inşaatı başlamadan önce inceleme alanı için gerekli parametreleri vermektir. Söz konusu bu parametreler zemin veya kaya biriminin durumu, kayanın kırıklı çatlaklı olup olmadığı, zeminin ihtiva ettiği su içeriği, kıvam durumları, kohezyonu, yer altı su durumu, yapı temelin için taşıma gücü, oturma sıvılaşma ve şişme durumları, şev analizleri olarak özetlenebilir.
Bir yapı üretim süreci, etüt, proje, yapım izleme, kontrol ve denetim aşamalarına ayrılmış olup bu süreçte görev alan meslek disiplinlerinin sorumlulukları da bu sırayla oluşmaktadır. Her bir aşama kendine özgü, diğerlerinden ayrı bir süreç gibi görünse de, aslında her aşama takip eden aşama/aşamalar ile doğrudan ilişkilidir.
Bu sorumluluk silsilesinin başlangıç noktası zemin ve temel etüt raporlarıdır; diğer bir ifadeyle jeoloji mühendisidir. Ancak tüm silsile birbiri ile etkileşimli disiplinler arası çalışmalar ile sağlıklı yürüyebilmektedir. Ve bu süreçte en büyük sorumluluk, projeleri gerçekleştirenler kadar denetim mekanızmasının doğru çalışması için ilgili bakanlıkların ve yerel yönetimlerinde üzerindedir.
Merkezi ve yerel yönetimler, afeti de aynı anlayışla yönetmeye çalışmakta, 6306 sayılı yasa da olduğu gibi ‘afet’ gibi toplumsal bir olguyu kendi rantsal hedeflerine ulaşmanın basit bir aracı haline getirmekteler.
‘Kentsel dönüşüm’ ya da ‘rantsal dönüşüm’ denilen inşaat projelerinde depreme dayanıklılık açısından durum nedir? Yeni bina inşa etmek mi, var olan yapıları depreme dayanıklı hale getirmek mi uygundur?
Ne yazık ki ülkemizde kentsel dönüşüm bütünlüklü bir planlamanın sonucu olmaktan ziyade yeni bir imar faaliyetine dönüşmüş durumda. Bu durum şehirlerimizde yeni nüfus yoğunluğu artışlarına, ulaşım ve diğer altyapı sorunlarına yol açıyor.
İnsan hayatını merkeze alan kentsel dönüşüm uygulamalarından ziyade rant odaklı ve şehirlerimizi kimliksizleştiren kentsel dönüşüm uygulamaları, dönüşümden ziyade tam anlamıyla sadece ve sadece değişime sebep olmakta.
Bilimsel normlara göre hazırlanan projelerle, uygulamalar sırasında yapılacak kontrollü ve yerinde denetimlerle sağlanabilir olacak yapı güvenliği, kentsel dönüşümün beklenen nihai sonucu olabilecekken, halkımızı ve şehirlerimizi afet riskine karşın savunmasız bırakmaya devam ediyoruz.
Bugün kent yönetimini; kentsel rantın yeniden dağıtımı, büyüme ve istihdamın temel argümanı olarak algılayan merkezi ve yerel yönetimler, afeti de aynı anlayışla yönetmeye çalışmakta, 6306 sayılı yasa da olduğu gibi ‘afet’ gibi toplumsal bir olguyu kendi rantsal hedeflerine ulaşmanın basit bir aracı haline getirmekteler.
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun yerine, insan merkezli toplumsal politikaların hayata geçirilmesini esas alan, bilim çevreleri, ilgili meslek odaları, yerel yönetimler ve halkın katılımı ile rant odaklı olmayan, sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşam hakkını sağlayan yeni yasal düzenleme yapılmalı.
1999 öncesine göre kentlerimiz depremlere karşı daha güvenli değil ve afet risklerini azaltmaya yönelik ulusal afet politikaları hala oluşturulmadı.
Depremlere hazır olmadığımız gerçeği defalarca kez test edildi maalesef. Depreme hazır olmak nasıl mümkün olabilir? İktidar, 1999 depreminin büyük yıkımından bugüne bu alandaki sorumluluklarını yerine getirdi mi, temel sorun nerelerde yoğunlaşıyor?
Yapı üretim süreci, mevcut yapı stoku, kentleşme ve imar politikaları, afet sonrası planlamanın eksikliği ve yetersiz mevzuat Türkiye’yi 1999 depremine taşıyan tablonun ana unsurlarını oluşturdu, ülkemiz 17 Ağustos 1999 ve 12 Kasım 1999’da iki büyük yıkımla karşı karşıya kaldı.
1999 depreminden 12 sene sonra meydana gelen Van depreminde yine büyük bir yıkımla yüz yüze gelmemiz ise olumsuzlukların varlığını korumaya devam ettiğinin birinci dereceden kanıtı sayılmalıdır.
İşin doğrusu, her 17 Ağustos’ta kamuoyuyla aynı sorunları paylaşıyor olmanın yarattığı kısır döngüyü aşma sorumluluğu, sorunları dile getirenlerin değil, sorunları ortadan kaldırmaya muktedir olanların omuzlarında bulunuyor.
Ülkemizde afetlere karşı 1959 yılından bu yana birçok mevzuat ve yönetmelik çıkarıldı. Ancak geldiğimiz noktada, bugün 1999 öncesine göre kentlerimiz depremlere karşı daha güvenli değil ve afet risklerini azaltmaya yönelik ulusal afet politikaları hala oluşturulmadı.
Acilen yapılması gereken nedir?
Afet Mevzuatı, 7269 Sayili Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayisiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun`u bütünleşik afet yönetiminin ana hatlarını içerecek şekilde yeniden düzenlenmeli; bu çatı yasanın altında “Fay Yasası”, “Heyelan Yasası” ve “Su Baskını Yasası” yer almalıdır. Öte yandan, “Fay Yasasına” dayalı olarak “Diri Fay Haritası Kullanım Yönetmeliği”, “Yüzey Faylanması Tehlike Zonu Belirleme (Tampon Bölge) Yönetmeliği” ve “Sismotektonik Harita Hazırlama ve Kullanımı Yönetmeliği” gibi ikincil mevzuat meslek örgütlerimizin görüşleri dikkate alınarak hazırlanmalıdır.
Öncelikle yasa ve yönetmelikler eksiksiz uygulanmalı. Acilen Fay Yasası’na ihtiyaç var.
Doğal olan depremdir, doğal olmayan ise afettir. Depremleri önlemek mümkün değildir, ancak zararlarını ortadan kaldırmak veya azaltmak mümkündür ve bizim elimizdedir. Bu doğa olayı, bilimden, akıl ve teknikten uzak uygulama ve politikaların sonucunda birer afete dönüşmekte.
Bu sebeple öncelikle yasa ve yönetmelikler eksiksiz uygulanmalı. Ve her defasında iletmiş olduğumuz gibi bu ülkenin acilen bir Fay Yasası’na (Doğa kaynaklı olayların afete dönüşmemesi için yapılaşmaya getirilecek kısıtlamalar) ihtiyacı vardır.
Halkın afet bilinci ve afetlerle mücadele kültürünün geliştirilmesi için ise gerekli çaba gösterilmiyor. Bir an önce yurttaşlarımızda, 7 den 70’e afet bilincinin yerleştirilmesi, gerekirse bunun için ilkokullardan başlamak üzere eğitimlerin verilmesi gerekiyor. Ve bu noktada siz medya çalışanlarından da yeterli ilgiyi beklemekteyiz.
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Ekim 2020’de İzmir’de meydana gelen depremin ardından doğrudan fay ve fay zonu üzerinde bulunan 24 büyük kente ilişkin raporlar hazırladı. Bu raporların içeriği neydi, nerelere gönderdiniz, sonuç ne oldu?
Tüm bu raporlarda ilgili il içerisinde yer alan zeminlerin koşulları, deprem anında davranışları, olası afetlere karşı dirençliliği vs. çalışmaları ortaya konuldu.
24 kentin 18’inin raporlarını tamamladık ve hazırlanan raporlar, Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı, Meclis’te grubu bulunan beş siyasi partinin genel başkanı, ilgili bakanlıklar, belediye başkanları ve kentlerin tüm milletvekillerine gönderildi.
Ama ne yazık ki uyarı niteliğinde ve olası bir depremin sonuçlarına dair çerçeve çizen ve 400’e yakın isme gönderilen bu raporlara bir kişi dahi yanıt vermedi.
