1999 depremini hatırlayan var mı? Daha doğrusu sonrasında yapılan haberleri. Şimdi de yıkıntıların arasında elinde küçük bir kalemlikle kalakalmış bir depremzede çocuğumuzun yanına doğru ilerliyoruz, merhaba küçük, depremden kurtuldun, ne hissediyorsun? Çocuğumuz (!) sessiz. Başına ne geldiğini anlama çabasında. Çocuğun yüzüne odaklanan kamera, gördüğünüz gibi konuşamıyor dahi, zira bütün hayatı, evi, oyuncakları başına yıkıldı. Kim bilir belki sevdiklerine, ailesine ulaşamıyor. O sırada çocuk donuk bir ifadeyle muhabiri izliyor, kenara kenara çekiliyor. İzleyenler hüzünlü.
Merak ediyorum, acaba o çocuk(lar) şimdi nerededir, ne yapıyordur? İklim krizinin hayatları üzerindeki etkileri ile mücadelelerini nasıl şekillendirmişlerdir?
İklim krizi ve çocukluk iki kavram olarak bir araya geldiğinde akla gelen bir isim var. Bugünlerde 20 yaşında olsa gerek iklim aktivisti Greta. Kendisini, çeşitli anksiyeteler nedeniyle ihtiyaç duyduğu zamanlarda konuşabilen/konuşan ve iklim değişikliği nedeniyle geleceği adına kaygılanıp okul grevi yapan biri olarak tanıdığımızda ise yaklaşık 14-15 yaşlarında idi. Kendisi ise iklim değişikliği kavramıyla tanıştığında 7-8 yaşlarında olduğunu söylüyor. Ailesini, çevresini, öğretmenlerini ve çeşitli uluslararası toplantılarda yaptığı konuşmalarla tüm dünyayı iklim krizi ile mücadeleye çağırıyor.
Bu konuda tek değil elbette, başka çocuklar başka yetişkinler de benzer çağrıları benzer kaygılarla paylaşıyor. 99 depremi haberindeki donuk bakışlı çocuk da bir çağrı yapmıştı da biz daha çok onun bakışlarına hüzünlenmiştik. Fakat en büyük çağrıyı (şüphesiz insan eliyle) doğa yapıyor. Sel felaketi, orman yangınları, kasırgalar, depremler, kuraklık… Ya da şöyle cümleler: “nerede o eski domatesler, salatalıklar, meyveler!”, “eskiden meyvenin sebzenin mevsimi vardı, tadı vardı”, “burada toprağa ne eksen büyürdü şimdi hemen çürüyor”, “pazara değişik değişik meyveler gelmiş taa nereden geliyor bak sen şu işe!”. Sadece Bartın’ın bir ilçesini yutan sel, Muğla’nın bir ormanını yok eden yangın, Van’ın bir ilçesinde yaşanılacak ev bırakmayan depremde değil, gündelik hayatımızdaki üretim ve tüketim alışkanlıklarımızda da var iklim krizi.
Tüm bu krizleri çocuk hakları krizi olarak değerlendiren görüşü gündemde tutmak önemli. Başka yoksullaşmaların yanı sıra direkt iklim krizinin sebep olduğu yıkımlı (insan eli değmiş) doğa olayları sonucu yoksullaşan çocukların durumunun konuşulması gerekiyor. Neden?
Çünkü Greta’nın okul greviyle başlayan bir şey değil çocuklar ve iklim krizi ilişkisi. Türkiye’den örnekleri var, işte: 99 depreminde elinde kalemlikle kalakalan, tüm zenginliği başına yıkılan donuk bakışlı çocuk da iklim krizi ve çocuk meselesinin zihinlerdeki bir görseli. Yeni değil de, konuşmakta gecikiyoruz. Geleceğin meselesini gelecekte çözmek için erteliyoruz. Ne kadar çözümsüz kalacağımızdan bahsetmiyoruz, aman başımızda bin türlü iş yok mu zaten, bir de bunu mu düşünelim! Lütfen düşünsek ya! Yoksulluk içinde yeterince çocuk varken, onların refah seviyelerinin iyi oluş hallerinin iyileştirilmesi için mücadele etmekte epey zorlanırken, örneğin büyük bir depremde belki 20 saniyede aniden yoksullaşacak çocuğun yoksulluğuyla nasıl mücadele edeceğiz? Yardım kolisiyle mi? Krizi yardım kolisi ile mi savuşturacağız? Bir fırsatımız olsa da sorsak keşke kalemlikli çocuk yardım kolisiyle neleri savuşturabilmiş?
Öte yandan, evet, gündemimiz o kadar yoğun ki sıra gelmiyor öngörülere belki de? İklim krizi ile birdenbire yoksullaşan veya eskisine göre daha da yoksullaşan çocukların ihtiyaç sıralaması çok hızlı değişiyor. İklim krizinin yaklaşık 1 milyar çocuğu etkileyeceğine dair öngörüler var. 1 milyar çocuğun mevcut durumunun kötüye gitmesi, yaşam alanlarını çok hızlı bir şekilde değiştirmek zorunda kalmaları, travmaları, mücadele stratejisi olarak başka yaşamlara da zarar vermeleri çok olası görülüyor. İklim kriziyle yoksullaşmanın beraberinde göçler konuşuluyor. Şimdi çok gündemde olmasa da iklim krizi kaynaklı değişim oralarda barınamayan insanların barınabilecekleri başka yerlere gitmesini beraberinde getiriyor. Her şey yolunda giderken şiddetli bir yağmurla, bir yangının külüyle, depremin sarsıntısı, başlayan kocaman bir yokluk ve göç ederek yeniden var olma çabası.
Şu an savaş, siyasi baskılar, başka yoksulluk biçimleri nedeniyle ülkelerinde göç eden çocukları konuşuyoruz da iklim krizi nedeniyle göç eden bir çocuğun durumuna dair pek tartışma akmıyor. Bir parantez: Aslında tüm bunların da iklimle bir ilişkisi yok mu? Dönelim, tartışma neden akmıyor olabilir? Bir taraftan bazı örneklerini bildiğimiz ama büyük oranda bir öngörü işi. Belki deprem, yangın, sel felaketi nedeniyle bir çocuğun yoksullaşmasını zihinlerde canlandırabiliyoruzdur da göç etmesini makul bir zemine oturtamıyoruzdur. Sonuçta doğa yıkıldığı yerden onarıyor kendini. Neden göç etsin ki? Zamana sığınsın, doğayla beraber iyileşsin, değil mi? İklim krizinden çıkıp soruyu güncelleştiriyorum: Çocuklar güvenlik tehdidiyle ülkesinden göç ediyorlarsa neden onlar için güvenli alan diye inşa edilen kamplarda kalmak yerine başka yerlerde şanslarını deniyorlar? Her ikisinin de cevabı aynı. Çünkü çocuklar “çok daha iyisine” doğru yolculuğa çıkıyor, “biraz daha katlanılabilir ama her an kaybedilebilir” şartlarla yetinmek için değil. Bir çocuktan her yaz şiddetini artıran selin getirdiği yoksullukla mücadele etmesini beklemek ne kadar makul? Beraberinde bir soru, bu çocuğun selden kaynaklı yoksullukla mücadelesini göçle bitirme çabasına hazır bir toplumsalı kurmak için neler yapılabilir?
İklim göçleri yakın, çocukları göz ardı etmeden iklim göçü politikaları üretme çabası da yakın olmalı. Bir döngü kuruluyor: İklim krizi, yoksullaşma, göç, yeni bir toplumsal kriz, yeni bir yoksulluk tanımı, yeni mücadele alanları, iklim krizi, yoksullaşma, göç… Yoksulluk içindeki çocukların hanelerini, işçileşmelerini, eğitimden uzaklaşmalarını, erken evliliklerini, yapabilirliklerini de mutlaka konuşalım, güncel duruma değinmek oldukça kıymetli. Ama iklim krizini de güncele dahil etmek de bir o kadar kıymetli ve elzem, gelecek için değil bugün için geç olmadan…
Tuğba Canbulut kimdir?
1987 yılında İstanbul’da doğdu. Marmara Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden 2010 yılında mezun oldu. İstanbul Üniversitesi’nde Sosyal Politika ve Sosyal Hizmetler Yüksek Lisans Programı’nı 2015 ve Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Doktora Programı’nda öğrenimini 2022 yılında tamamladı. Doktora tez çalışması kapsamında İspanya-Cadiz Üniversitesi’nde misafir araştırmacı olarak bulundu. İstanbul Üniversitesi – Cerrahpaşa’da akademik hayatına devam ediyor. Ağırlıklı olarak çocuk hakları, politik katılım ve toplumsal cinsiyet eşitliği konularında çalışıyor.
