NeWroz’un teoriden çok bir direniş (pratik) aktivizmi olduğunu yazının başında belirtmeliyim. Ancak NeWroz’un politikleşmesi ile birlikte teorik olarak tartışmalara dahil etmenin gerekli olduğunu düşünüyorum. Zira Newroz bir toplumsal ve siyasal bir olay olduğu kadar bir olgu olarak da değerlendirmeyi her zaman hak ediyor. Bu yazıda 2022 NeWrozu’nun güncel bir değerlendirmesinin ötesinde bir olgu olarak NeWroz bayramının politikleşme ve toplumsallaşma öyküsüne kısaca bakmaya çalışacağız.
Diyarbakır başta olmak üzere diğer merkezlerde kutlanan NeWrozlar uzun süreden beri Kürtlerin tarihsel ve mitolojik arzularının ötesine geçti. NeWroz olgusu doksanlı yılların başından itibaren mitolojik ve tarihsel arka planın yanında Kürtlerin politika ile ilişkilenmesinde de doğrudan kurucu bir rol ve misyon edindi. “Çağdaş Kawalar’ olarak isimlendirilip Kürt halkı arasında birer politik fenomene dönüşen yakın tarihin siyasi öznelerinin birçoğu, direnişleriyle NeWroz miti ile çağımızın Kürt hakikati arasında sağlam bir köprü kurmayı başardılar. Bahsi geçen siyasi özneler, çağımızın modern özneleri gibi doymak bilmeyen arzularına yenilmeden, hakikatten pay kapmaya değil hakikatteki payı büyütme kaygısıyla hareket ettiler. Kürt siyasi tarihinin ve güncel Kürt siyasetinin kurumsallaşması ve meşruluğu açısından tüketilmeyecek bir miras bıraktılar.
Çağdaş Kawa’ların hakikat yolculuğu halkta karşılık buldukça Demirci Kawa ve Zalim Dehak arasındaki mitolojik gerilim de güncellenerek yerini reel bir şiddete bıraktı. Reel şiddet ve direniş ilişkisi en çok yansımasını NeWrozlarda buldu; 1992 NeWroz’u başta olmak üzere onlarca Kürt, NeWroz protestosu ve direnişlerinde yaşamını yitirdi. Bu mitolojik hikaye, günümüze geldikçe politikleşerek güncellendi (ki zaten NeWroz miti, başlı başına politik bir duruma gönderme yapıyordu.) Böylece doksanlardan sonra yapılan NeWroz kutlamaları, Kürdün hukukunu ve statü arayışını içeren, politik mesajların yoğun olduğu protestolara, direnişlere ve en nihayetinde demokratik siyasetin mevzilendiği geniş bir platforma dönüştü.
Politikleşme ile eş zamanlı olarak NeWrozun kutlandığı alanlar (meydanlar), artık Kürtler için yerelin evrenselle buluştuğu, halkın seçtiği siyasi temsilcilerle bir araya geldiği, duygu dünyalarını politik görüşleriyle uyumlu hale getirip melodileştiren sanatçılarla aynı platformda buluştuğu çağdaş bir “agoraya” dönüştü. NeWroz alanına tüm inancı, kararlılığı ve özlemleriyle dahil olan halk, gün boyunca bir taraftan Kürtlerin mevcut durumunu ve genel politik gidişatı ayaküstü tartışıyor, olanı gözlemleyerek eleştirilerini ve övgülerini yaparak olması gereken hakkında çeşitli çıkarımlarda bulunuyor (alana gelmeyenler veya uzakta olanlar da evde veya işyerinde aynı gündemin etrafında bir kaç gün tartışmaları sürdürüyor); ama diğer taraftan temsilci olarak seçtikleri siyasetçiler, platformlardan sanki onların sesini duyuyormuş gibi alandaki tartışmaların taşıyıcısı oluyor ve taleplerini hem kamuoyuna hem de muhataplarına iletmek için yüksek sesle haykırarak coşkulu konuşmalar yapıyorlar. Platform ile alanın uyumlu ilişkisi ve her iki dinamiğin (temsiliyet ve kitle) kolektif aklının belirlediği koordinatlar çerçevesinde, her yıl tüm dünyaya, Kürtlerin statü ve hukuk arayışının sözü en güçlü şekilde duyuruluyor.
Ateş yakmak, stranlar eşliğinde halay çekmek ve slogan atmak tüm kutlamaların rutini haline geldi. Her yıl yapılan kutlamalarda birçok detay, birbirinin uzantısı gibi görünse de her yeni kutlamaya önceki yıllardan daha farklı veya onu aşan kimi olaylar damgasını vuruyor. Kimi zaman sürpriz sanatçıların katılımı, kimi zaman atılan sloganlar, açılan posterler, kimi zaman davet edilen konuklar… ama son yıllarda en önemli aşama NeWroz alanından ve NeWroz platformundan yerele ve evrensele temas etmeye çalışan Kürdün politik sesi ve sözü…
Diğer taraftan NeWroz alanları toplumun her yıl kendini arındırdığı, yenilediği, politik ve ahlaki bir motivasyonla hayata yeniden atıldığı bir mekana dönüşüyor. NeWroz kutlamaları esnasında aslında bir yönüyle Kürt siyaseti ve Kürt sosyolojisi en sade şekliyle etüt ediliyor; bu alanda binlerce Kürt soruyor, sorguluyor, öğreniyor ve öğretiyor. Bu yönüyle kutlama mekanı aslında “politikanın toplumsallaştığı, toplumun politikleştiği” bir mevziye dönüşüyor. PKK lideri Abdullah Öcalan’ın çözüm süreci kapsamında İmralı Özel Güvenlikli Hapishanesi’nde kaleme aldığı mektubun 2013 NeWroz’unda okunması, politikleşen mevzinin barış ile taçlandırıldığı bir anı tasvir ediyor. Bu mektupla NeWroz Platformu “politikanın toplumsallaştığı, toplumun politikleştiği” önemli bir deneyim haline geldi. Bu mektubun okunmasıyla o dönem yürütülen çözüm sürecinin en önemli detayları (PKK’nin çekilme takvimi, ateşkes ve kongre kararıyla Türkiye’ye karşı silahlı mücadeleyi sonlandırması gibi adımlar) doğrudan Kürt halkı ve diğer halklarla, NeWroz alanı gibi Kürtler açısından geniş bir kamusal karşılığı olan meydanda paylaşıldı. Deyim yerindeyse mektup alanda onaylandı ve mektupta bahsedilen barış takvimi ile birlikte çözüm sürecinin meşruiyeti güçlendirildi. Siyasal aktörler tarafından diplomatik olarak müzakere edilen ve mutabakata varılmış en kritik aşamanın böylesi devasa bir platform üzerinden halkın onayına sunulması “doğrudan demokrasinin” önemli bir örneğiydi. Bu bakımdan 2013 NeWrozu doğrudan demokrasinin, siyasetin toplumsallaşması, toplumun siyasallaşması önermesinin en somut deneyimi oldu.
2022 NeWrozu’nda Diyarbakır, İstanbul ve Wan başta olmak üzere kutlamaların yapıldığı birçok merkezde Kürt siyasi hareketinin temsilcileri bu mektubun arkasında olduğunu yeniden hatırlatarak bir kez daha mektubu halkın onayına sundu ve mektup yeniden milyonlar tarafından onaylandı. Kürtler, olası bir çözümün diğer tarafı kim olursa olsun, yaşanan deneyimin sürdürücüsü olmayı bir kez daha deklare ettiler. HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan’ın AKP veya CHP’ye seslenmek yerine direk Ankara’yı muhatap alarak seslenmesi ve “bu meydanı görün” demesi bu yönüyle önemli bir çağrıydı.
Politikleşmeyle beraber NeWroz direnişleri zaman içinde gündelik yaşamı ve ortak geleceği doğrudan belirleyici bir karakter kazandı. Belki de önümüzdeki yıllarda NeWroz deneyimleri daha da gelişecektir. Mesela yakın gelecekte NeWroz meydanlarında Kürdi siyasetin yıl boyunca yaptığı çalışmaları ve gelinen siyasal aşamanın bir rapor halinde özetle halka sunabileceği; halkın tepkisi ve oylamasıyla “doğrudan veya katılımcı demokrasi” deneyimini pratize edebileceği bir eşiğe tanıklık edebiliriz. Bir çok kez tartışıldığı gibi normalleşmenin, demokrasinin ve hukukun geri dönüşüyle NeWroz bayramı bir haftalık etkinlikler şeklinde ve de ulusal festival biçiminde de kutlanabilir. Eğer böyle olursa NeWroz alanında sembolik olarak kurumsallaşacak olan doğrudan veya katılımcı demokrasi deneyimleri reel siyasete de mutlaka damgasını vuracaktır. NeWroz meydanlarından daha iyi bir demokrasi, daha iyi bir diplomasi, daha iyi bir siyasal iletişim zemini olamaz. Böylesi bir deneyimin kurumsallaşması ile her yıl Kürt halkı Newroz alanında demokratik siyasetin omurgası olduğunu hisseder ve sorumluluk yüklenir; her yıl NeWroz alanının Kürtler için en büyük “meclis” olduğu kabul edilir ve her yıl halk bu meclise daha çok dahil olmak ister. Diğer taraftan Kürtlerin ulusal ve siyasal birlik bağlamında en geniş zemin yine NeWroz platformudur. Kürt halkı tüm NeWroz’larda, Kürt partilerini, klik, fraksiyon veya siyasi gruplar arasında cereyan eden politik ve ideolojik çelişkileri sorun etmeden alana geliyor ve platforma dahil oluyor. Bu büyük bir ulusal onaydır.
2022 NeWrozu
2022 NeWrozu’na Kürt meselesinin barışçıl çözümü, İmralı adasında kalıcı bir norm dönüşen tecride son verilmesi ve siyasi tutukluların derhal serbest bırakılması gibi talepler damgasını vurdu. Yine Kürdi ittifakın anadilde eğitim talebini NeWroz alanında halkın onayına sunması önemliydi. Arama noktalarında halkı bezdirmeye yönelik kurulan taktik NeWroz aktivistleri tarafından adeta fırsata çevrilerek Newroz kutlama alanının genişlemesine yol açtı. Her şeye rağmen Kürtler sahadan hem muhataplarına hem de dünyaya bir kez daha taleplerini coşkuyla ve umutla haykırdı.
Sonuç
Kürtler demokratik siyaset alanında uygulanan ablukaya, rağmen; bölgenin STK, siyasi parti ve diğer platformların üzerindeki baskıya rağmen hem birbiriyle hem de ülkenin diğer dinamikleriyle yıl boyunca kesintisiz konuşuyor, tartışıyor, buluşmalar gerçekleştiriyor ve demokratik siyasetteki ısrarını sürdürüyor. Yıl içinde binlerce toplantı, STK ve halk ziyaretleri yapılıyor. Bunun dışında birçok forum, konferans ve panel gerçekleştiriliyor. Yoğun bir emekle siyasal ve kültürel programlar gerçekleştiriliyor. Bu açıdan baktığımızda NeWroz bunun finali oluyor. NeWroz kutlamaları bu bağlamıyla Kürtler için demokratik siyasetin en geniş platformudur.
Şunu özellikle belirtmek gerekir ki, NeWroz bazılarının zannettiği gibi kendiliğinden kutlanmıyor, kendiliğinden organize olmuyor. NeWroz’un binlerce Kürdün emeğiyle, direnişiyle ve aklıyla bedelini en ağır şekilde ödediği bir mevzi olduğu unutulmasın. Umudumuz bundan sonraki tüm NeWroz’ların halkların yeni ve ortak bir gelecek etrafında buluşabileceği kolektif bir barış ve özgürlük zemini olması yönünde. NeWroz Pîroz Be!
Okuma Önerisi:
1. NeWroz kutlamalarında ana akım basın eleştirisi için Deniz Nazlım’ın Mezopotamya Ajansı için yazdığı Gazete Karınca‘da da yayınlanan yazısı okunabilir.
2. 2022 Amed NeWroz’u detaylı bir gözlem için Özgür Amed’in Yeni Yaşam gazetesi için kaleme aldığı yazı okunabilir