-
“Türkiye’nin ilişkileri düzeltmek istediğini, Mısırlıların da buna pek istekli olmadığını biliyoruz.”
-
“Lübnan’a dair çok umutlu olmak kolay bir şey değil.”
-
“Kimsenin de bu günlerde Filistin’in yardımına gideceği yok. Üçüncü bir intifa hakkı da şu an da ufukta görünmüyor.”
-
“İdlib’de bir karışıklık var. Türkiye’nin konuşmaya hazırız mesajlarına Beşar Esad cevap vermiyor. Esad’ın talepleri var, Türkiye’nin tamamen çekilmesini istiyor.”
-
“Türkiye’nin, Ortadoğu’da Sünni Blok’un lideri olma iddiası tamamen bitti.”
Türkiye seçime giderken bir yandan da Ortadoğu ülkeleriyle ‘normalleşme’ sürecine girmeye çalışıyor.
AKP hükümeti, İsrail’le karşılıklı büyükelçi atamaları gerçekleştiriyor, Mısır ve Suriye’ye ‘normalleşme’ çağrılarında bulunuyor, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan liderlerini ağırlıyor.
Peki, bu gelişmelerin karşılığı var mı?
Ortadoğu ülkelerinin güncel durumlarını ve Türkiye ile olan ilişkilerini Uluslararası İlişkiler ve Ortadoğu Uzmanı Soli Özel’le konuştuk.
Dünya liderlerinin iklim zirvesi için bir araya geldiği Mısır’ın, Türkiye ile ilişkileri ile başlamak istiyorum. Mısır-Türkiye ilişkilerinde, Ankara’nın beklentisine uygun bir ilerleme var mı?
Türkiye’nin ilişkileri düzeltmek istediğini, Mısırlıların da buna pek istekli olmadığını biliyoruz. Müslüman Kardeşler’in, Türkiye’de bulunan kanalları kapatıldı, bazı liderleri İstanbul’dan ayrılmak zorunda bırakıldı ki sayıları da epey yüksekti. Bunlara rağmen Mısır kendini naza çekiyordu. En son Türkiye ile Libya arasında imzalanan anlaşma nedeniyle Mısırlılar, bundan rahatsız olduklarını söyleyip, bu yakınlaşmadan çekildiler. Bu durumu değiştirecek bir şey olana kadar da Mısırlıların, Türkiye ile ilişkilerimizi değiştirelim gibi bir dertleri yok.
Bu arada ilişkiler kötü ama ticaret artmış vaziyette; tıpkı İsrail ile olduğu gibi. İsrail ile de arası kötüyken ticaret artmıştı. Bu şekilde devam edeceğini düşünüyorum. Mısırın kendisi tabi ki COP27’nin orada yapılması nedeniyle projektörlerin altına iyice girdi. Abu Ala nedeniyle büyük bir baskı var. ‘Bu adam nerede, açlık grevine başladı, ne yapacaksınız’ diye. Geçen gün bir Mısırlı yetkilinin “Siz, bize böyle bir soru soramazsınız” gibi bir çıkışı da vardı. Ama Mısır’daki rejimin de ne menem bir rejim olduğunu üç aşağı beş yukarı herkes biliyor. Ama COP27 nedeniyle en azından hapisteki bazı kişilerin durumu hakkında bazı iyileşmeler olabilir mi, onu göreceğiz.
Modern tarihinin en büyük ekonomik krizini yaşayan Lübnan’da, nüfusun yüzde 80’i yoksulluk sınırının altında ve kriz derinleşiyor. Ufukta bir istikrar ve krizden çıkış yolu görünüyor mu?
Lübnan’a dair çok umutlu olmak kolay bir şey değil. Geçen ay önemli bir gelişme oldu. İsrail ile Lübnan, aralarındaki savaş durumu teorik olarak devam etmekle birlikte, ABD’nin aracılığıyla gaz yatakları konusunda bir anlaşmaya vardılar. Böyle bir anlaşmanın yapılabilmesi için Hizbullah’ın onay vermesi gerekiyordu. Hizbullah’ın onay vermesi demek İran’ın onay vermesi anlamına geliyor. Ki ikisi de onay verdi.
Dünya Bankası’na göre, dünyada son 120 yılın en korkunç ekonomik krizini yaşayan Lübnan’ın bazı kaynaklardan yararlanabilmesi için bir yol bu şekilde açılmış oldu. Ama mesele Lübnan halkında değil. Lübnan’ın seçkinleri, hangi mezhepten olursa olsun ülkenin siyasetini kontrol eden seçkinleri yamyam ve ülkelerini talan etmekten bıkmadılar. Ülkelerinde yaşayan kendi cemaatlerine bağlı insanlar da dahil olmak üzere kimseyi umursamayan insanlar bunlar. Gaz kaynakları sayesinde gelecek olan geliri de mutlaka bunlar yemek isteyeceklerdir ama bu her şeye rağmen olumlu bir gelişme olarak görülebilir.
Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın görev süresi bitti. Şimdi Lübnan’daki seçim ancak Suriye’nin onayladığı, bir ihtimalle de İran’ın onayladığı bir ismin seçilmesiyle sonuçlanabilir bugünkü şartlarda. Lübnan’da insanlar büyük bir mücadele veriyorlar. Umarım daha iyi bir yere gider ama çok daha iyimser konuşulabilecek bir durumda değil.
Ve Filistin… Netanyahu’nun yeniden iktidara gelmesiyle İsrail’in Filistin politikasında bir değişiklik bekliyor musunuz?
Netanyahu, iktidara geldi diyebiliriz. Netanyahu’nun yanında bugüne kadar ırkçılığı gizlemeye çalışan sağ partiler vardı. Şimdi yanına aldığı parti bunu gizlemeye hiç gerek görmüyor. Zaten Netanyahu, ne zaman seçilse kuracağı kabine İsrail’in o güne kadar ki en sağcı kabinesi oluyordu. Bu seferki de gene İsrail’in gördüğü en sağcı kabine olacak. Fakat bu sefer düpedüz ırkçı, faşist bir parti. Ve güçlenmiş olarak Netanyahu’nun kabinesinde yer alacak.
Filistin meselesi de çok üzücü bir noktada. Arap devletleri ‘İbrahim Anlaşmaları’nı imzaladı. Bu anlaşmayı imzalamış olan ülkelerin, başta Körfez ülkeleri olmak üzere, imzalamamış olsa bile bunların arkasında duran Sudi Arabistan olmak üzere, Filistin meselesini pek umursamadıklarının ortaya çıkmış olması. Filistinliler muhtemelen 1967 sonrasında tarihlerinin en yalnız ve zayıf dönemini yaşıyorlar.
Öte yandan Filistin’e bakıyorsunuz, Mahmut Abbas, cumhurbaşkanı seçildiği seçimlerde 5 yıllığına seçildi ve 18 yıldır seçim yapılmıyor Filistin’de. 2007’de aslında bir Filistin iç savaşı yaşandı diyebiliriz. Hamas, Gazze’de Filistin yönetimini kurdu. Mahmut Abbas, 87 yaşında. Yerine kim geçecek belli değil, yeni birilerinin ortaya çıkmasına izin vermiyorlar. İsrail’in güvenlik gücü gibi davranıyorlar ve çürümüş bir yönetim. Bütün bunlar Filistinlileri, İsrail karşısında çok zayıflatıyor. Ve kimsenin de bu günlerde Filistin’in yardımına gideceği yok. Üçüncü bir intifa da şu anda ufukta görünmüyor.
10 yıldır Ortadoğu’nun en sıcak yeri Suriye… Ufukta Türkiye ile ilişkilerinin normalleşmesine dair bir ışık var mı ya da askeri harekat iddiaları gerçekleşir mi?
Suriye’nin birkaç boyutu var. Beşar Esad, bu savaşı ya da kendisine yönelik başkaldırıyı bastırmış durumda. En azından kendi iktidarını sürdürmek açısından kazanmış gibi görünüyor. Ülkenin tümüne hakim değil, ama kendi yaptıklarını ya da yönetim tarzını değiştireceğine dair en ufak bir belirti yok. Bir şekilde durumu idare etmeye devam ediyor. Muhtemelen de İran’ın, Suriye’de bir rejim değişikliğine tahammül edemeyeceğini düşünüyor. İran rejimi, kendisi için var olan bir rejim. O nedenle de Suriye’de Beşar Esad’ın devam etmesini kendileri açısından önemli görüyorlar ve ona desteği vermeyi sürdüreceklerdir diye düşünüyorum.
İdlib’de bir karışıklık var. Türkiye’nin konuşmaya hazırız mesajlarına Beşar Esad cevap vermiyor. Esad’ın talepleri var; Türkiye’nin tamamen çekilmesini istiyor. Türkiye, bugünkü şartlarda oradan çıkamaz. Haziran ayında, Cumhurbaşkanı Erdoğan “Bir gece ansızın gelebiliriz” dediğinde, Suriye’de sözü geçen üç büyük gücün (İran, Rusya ve ABD) üçü de “Gelemezsin” demişti. En son tahıl anlaşmasında gördüğümüz, Rusya Devlet Başkanı Putin’in Türkiye’ye olan ihtiyacı, bağımlılığı artmışsa o zaman belki seçimlere yakın bir zamanda, bugüne kadar verilmeyen ya da yanmamış olan yeşil ışık yakılır. Ama çok kapsamlı bir operasyon olmaz da içeriye satılabilecek daha dar kapsamlı ve daha kısa sürecek olan bir operasyon olabilir. Bunu İranlıların ve Amerikalıların önlemeyecekleri ya da önlemek için hamle yapmayacaklarını varsayarak söylüyorum.
Son olarak Körfez ülkeleriyle ilişkiler, Türkiye’nin Sünni Blok lideri olma umudu hala geçerliliğini koruyor mu?
Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’la yakınlaşma sürecinin ciddi bir şekilde meyvesini yemiş falan değil. Özellikle Suudların çok büyük bir derdi olduğunu da sanmıyorum ‘aman yakınlaşalım’ diye. Burada Arap sermayesi gelip Türkiye’de birtakım şirketleri alıyor, onlar gerçek. Ama Türkiye’nin, Ortadoğu’da Sünni Blok’un lideri olma iddiası tamamen bitti. Suudi Arabistan’a yönelik yapılan o hamleler, tavizler, dosyanın Suudi Arabistan’a gönderilmesi gibi şeyler, içerde anlatılanlar, bir karşılığının kalmadığı da görülüyor.
Buna karşılık Suudi Arabistan’ın prensi, ABD’ye kafa tutabileceğini, ABD çıkarlarına karşı hareket edebileceğini gösterdi. Aslında alıştığımızdan daha farklı bir Ortadoğu ile de karşı karşıyayız. Suudi Arabistan’ın iddiasına bakmak gerek, mesela ABD’ye ekonomik konuda kafa tuttu ardından, İranlıların Suudlara saldıracağına dair birtakım istihbaratlar geldi ve hemen ABD’ye döndüler. Bölgede çökmüş devletler var ve çökmüş devletler demek düzen kurulamıyor demektir.
