Ukrayna’ya yönelik işgal bir ayını geride bıraktı. Ardında büyük insani kayıp, ekonomik tahribat bıraktı. Daha ne kadarına mal olacağı ise meçhul. Bir aylık tablonun ardında bıraktığı önemli sonuçlar var. Öncelikle işgalin gelişme sürecinde yaşananlara kısaca bakalım;
Birincisi, Rusya büyük bir hesap hatası yaptı. Batı bloğunun son yıllardaki siyasetsizliğini ve NATO’nun iç sorunlarını olduğundan daha derin tahmin etti. Özellikle Transatlantik aksın Libya, Suriye, Irak ve Afganistan başta olmak üzere Ortadoğu’daki stratjisizliğinden güç alarak aynı durumun Ukrayna ve Balkanlar için de geçerli olacağını varsaydı. Bu varsayıma dayanarak Batı bloğunun stratejisizliğinin yarattığı küresel güç boşluğunu doldurmak için hamle üstüne hamle yaptı. Elbette bu süreç Suriye, Kırım ve ardından Libya, Ermenistan-Azerbaycan meselesine ağırlığını koyarak başlattı ve yaptığı birçok şey istediği yönde ilerledi. Kırım’da başlatılan süreci Dombas bölgesinde ilan ettiği ve tanıdığı iki “Cumhuriyetle” ileri taşımak istedi.
İkincisi, Putin’in ilk planı Donbas bölgesinin Kırım’a benzer bir şekilde koparılmasıydı. Askeri, ekonomik, siyasi ve diplomatik hazırlık buna göre yapıldı. İşgal öncesi yoğun diplomatik temas sırasında gerek perde arkasında gerekse kamuoyuna yansıyan Batı bloğunun çekimser açıklama ve duruşlarından da güç alarak işgali tüm Ukrayna’ya yaymaya karar verdi. Böylece eksik okumaya dayalı önemli bir hata yaptı. İşgal sadece Donbas bölgesiyle sınırlı kalsaydı Batı bloğu ve Ukrayna’nın zamanla buna rıza göstermesi ve işin kısmi ekonomki yaptırımlarla geçiştirilmesi kuvvetle muhtemeldi.
Üçüncüsü, sınırlı bir bölge için yapılan planlama ve hazırlık yanlış okumalar sonucu aniden geniş bir coğrafyaya uygulandı. Ciddi bir direnişle karşılaşmadan kısa sürede savaşı kazanacağını varsayarak, hayatının hatasını yaptı. Tabiri caizse dereyi geçerken at değiştirdi ve sonuçları ilk günden kendini gösterdi. Dünyanın ikinci büyük ordusu tahmin edilmeyen kayıplar verdi. İşgalin ilk haftasında lojistik sorunları baş gösterdi. Karasal muhabere araçları çokça küçümsediği Ukrayna Ordusunun açık hedefi haline geldi. Planlı başladığı işgal aniden kontrol dışına çıkan plansız bir savaşa dönüştü.
Dördüncüsü, işgalin meşruiyet retoriği Batı bloğu ve NATO karşıtlığı üzerinden başlatıldı ancak Batı bloğunun savaşa girmeyeceğini beyan etmesi ve askeri olarak girmemesi üzerine söylemsiz kaldı. Söylem üstünlüğünü ve buna bağlı olarak psikolojik üstünlük Ukrayna’ya geçti. Elbette büyük oranda Batı bloğunun medya tekeli bunu sağladı ancak Rusya’nın bu konuda Ukrayna kadar bile hazırlıklı olmadığı anlaşıldı. Kısa sürede esir düşen Rus askerleri, imha edilen Rus hava ve kara muhabere araçlarının görüntülerinin sistematik yayınlanmasıyla propaganda savaşını Ukrayna’ya kaybetti.
Beşincisi, Batı bloğunu yanlış okumasının diğer önemli bir sonucu ekonomik alanda oldu. Avrupa ülkelerinin gaz bağımlılığına ziyadesiyle bel bağladı. Ancak ardı ardına gelen ekonomik yaptırımlar, iç dengelere yansıdı. Zengin hidrokarbon kaynaklarına rağmen zaten zayıf olan ekonomisinde adeta bir deprem yaşandı. Batı bloğundan beklemediği bir ekonomik ambargo, yaptırım ve tecride alındı. Öngöremezliğinin dünya ve Avrupa’da yarattığı tedirginlikle kültürel tecride varacak uygulamaları maruz kaldı.
Altıncı, bu ve benzeri birçok faktör sıralanabilir. Ancak bir ayın sonunda açığa çıkan gerçeklik şu ki küresel güç olma ve Batı bloğunun yarattığı merkezi güç boşluğunu doldurma hamlesi hali hazırda Rusya’nın ayağına dolanmış vaziyette. Bir yandan sıkıştıkça nükleer silahlar kullanma tehdidinde bulunuyor öte yandan girdiği bataklıktan çıkmanın yollarını arıyor. Savaşın ilk haftasındaki birçok iddiasından geri adım attı. Üçüncü bir ülkede müzakerelerin yürütülmesine dönük kararlılığından çark etti. Ukrayna’da yönetim değişikliği artık amaçlarından biri olmadığını açıkladı. Hakeza tekrar ilk hedefine dönmek zorunda kaldı. Bu da Donbas bölgesine odaklanmaktır. Ancak köprünün altında çok su aktı. Bunların tümü Rusya’nın eksi hanesine yazıldı. Elbette Putin’in istediği bu değildi. Hesap hatası yaptı ve bu kendisine, ülkesine Rusya halklarına pahalıya mal oldu. Rusya açısından telafisi ya mümkün olmayan ya da uzun yıllar alacak sonuçlar açığa çıktı. Bunlara göz atacak olursak;
Birincisi, Rusya’nın son yirmi yılda Putin-Medvedev dönüşümlü iktidarında edindiği, “Yeniden toparlanan, yükselişe geçen küresel güç” imajı ciddi anlamda zarar gördü. Kendisine vehmedilen gücün uzağında olduğu algısı oldukça güçlendi. Rusya’nın söz gücü işgal öncesinden çok daha az. Öyle ki; Japonya Kuril Adalarına dönük iddialarını yüksek sesle dillendirirken, Rusya’ya tam bağımlı olan Azerbaycan bile Karabağ’da kendisinden habersiz adım atmaya yeltendi.
İkincisi, küçümsediği Ukrayna ve lideri Zelensky tüm dünyada sempati kazanırken, Putin ve Rusyası kaygı ve korku yaratan ülke haline geldi. İşgalci ülke imajında ABD’nin önüne geçti.
Üçüncüsü, zayıflamasını fırsata çevirmek istediği Batı bloğu ve ortak ordusu olan NATO’ya adeta can suyu verdi. NATO’yu sınırlarına yaklaştırmama üzerine kurduğu denklemin sonucunda politikasının hilafına NATO sınırına fazla yerleşmiş oldu. İhtiyaç olmaktan çıkan bir birliği tekrar Batı ve dahi dünyanın birçok ülkesi için vazgeçilmez bir ihtiyaç haline getirdi.
Dördüncüsü, AB kamuoyunun astronomik bütçelerin askeri yatırım ve harcamalara; savaşa yatırılmasına karşı duruşu önemli oranda değişti. Nitekim bunu fırsata çeviren Almanya başta olmak üzere birçok ülke orduya ve savunmaya yönelik yatırım kararları aldı. Şayet söylediği gibi derdi ve kaygısı NATO’nun sınırına dayanması ise bugün bu korku dünden çok daha güçlü ve yakın.
Beşinci, Rusya Donbas bölgesi ve daha fazla yer işgal etse de bu savaşı kaybetmiştir. Kendisine yönelik ambargolar uzun yıllar ve Avrupa pazarı önemli oranda Rusya’ya kapalı olacaktır. Savaş yarın da bitse Avrupa ülkeleri artık başka enerji kaynak ve adreslerini arayacaktır.
Altıncı, ABD bulduğu fırsatı sonuna kadar kullanacaktır. Bir yandan Avrupa ülkeleriyle yeni enerji anlaşmaları imzalarken, öte yandan Batı bloğuyla daha bütünleşik askeri, siyasi ve ekonomi birlik kuracaktır.
Yedinci, Biden iktidara gelirken dünyanın demokratik ve otoktarik sistemler arası bir mücadeleye sahne olacağını ifade etti. Mevcut tablo bu politikası için bulunmaz bir fırsat. Söylemlerine bakıldığında bundan sonra tüm retoriğinin “otoriter Rusya’ya” karşı, “demokratik Batı bloğu” üzerine kuracaktır.
Sekizincisi, Askeri güç kullanmadan sadece ekonomik güçle Rusya’yı sürüklediği pozisyona dayanarak küresel anlamda daha aktif olacaktır. Dünya genelinde de ulus devletler bu duruma bakarak Batı bloğu eksenli politikalara meyledecektir.
Dokuzuncusu, Putin’in kurduğu otokratik, despotik iktidar ağından önemli bir kaygı oluşmaya başlayacaktır. Son yıllarda despotik liderler başka ülkelere askeri işgal operasyonlarını düzenlemeyi adeta gelenek haline getirdi. Bu despotlar artık bu adımları atarken daha kaygılı olacaklar ve Batı bloğunun tepkisine bakmak zorunda kalacaklardır.
Onuncusu, Putin’in otokratik liderliğinin açığa çıkardığı diğer önemli bir husus ise demokrasi yoksunu tek adam rejimlerinin kısa sürede savaş ve saldırganlıkla parlamalarına rağmen en nihayetinde ülkeleri ve halkları için büyük bir felaket oldukları gerçeğidir.
Ukrayna’da savaş tüm yoğunluğuyla sürüyor. Bundan sonra seyri ve yaratacağı sonuçlar değişebilir ancak yukarıda belirtilen sonuçların geri çevrilmesi pek mümkün değildir. Putin ve Rusyası bu sıkışmışlıktan çıkma yollarını arıyor. Önünde iki yol var. Ya müttefiki ülkelerden askeri ve ekonomik destek alarak işi tırmandıracak ya da “yenilgi” olmayan bir çözüme razı olacaktır. Bu anlamda denklemi değiştirecek tek bir ülke var. Çin’in Rusya’ya askeri ve ekonomik destek vermesidir. İşgal başlamadan önce iki ülke arasında “limitleri olmayan” bir anlaşmanın imzalandığı ortaya çıktı. Putin’in buna çok güvendiği ve belki de bazı hesap hatalarının bu güvene dayalı yapıldığı muhtemeldir. Nitekim Çin’den askeri, lojistik ve ekonomik destek istediği basına yansıdı. Çin talebi aldı ancak hala bir cevap vermiş değil. Putin bu talebin sonucunu bekleyecektir ve alacağı cevap da Ukrayna savaşının ve daha genel anlamda 3. Dünya savaşının da seyrini belirleyecektir.
Çin’in şimdiye kadar tutumuna bakıldığında Rusya’ya yakın görünse de dengeleri gözettiğine işarettir. Bu da anlaşmayı imzalarken ne Putin’in bu düzeyde çılgın bir hamle yapabileceğini ne de Batı bloğunun bu düzeyde birlik olabileceğini tahmin etmediğini belirtmek mümkün. ABD’nin yoğun presi altında olan Çin elbette Rusya’nın kaybetmesini istemez ancak kazanmasını da çok istediği söylenemez. Putin’i kurtarmak için dünya savaşına dönüşecek bu topa girmesi pek olası değil. Putin’in istediği desteği vermekten ziyade orta bir yolu bulmaya çalışma eğilimi daha yüksek. Nitekim ABD ile bu yönlü diplomatik görüşmeleri olduğu basına yansıdı.
Çin’den umduğunu almaması durumunda Rusya’nın başvuracağı başka kartlar da var. İran gibi müttefiklerinin eliyle Batı bloğunu sıkıştıracak bazı hamlelerde bulunması mümkün. Federal Kürdistan bölgesine yönelik saldırılar, Yemen’de Husilerin eliyle Suudi Arabistan’ın enerji kaynaklarına dönük geçen hafta gerçekleşen ve enerji piyasasını etkileyen adımlar gelebilir. Ancak Çin dışında bu kartları denklemi çok ciddi etkilemesinin ihtimali az. Son seçenek de Putin’in tehdidini savurduğu “nükleer silahlar” kullanmasıdır. Bunu göze alması elbette insanlık için bir felaket olur. Dolayısıyla geriye akilane tek seçenek kalıyor. Çin-ABD hakemliğinden bir uzlaşı. Rusya’nın Ukrayna’da bir rejim değişikliği niyetinin olmadığını ifade etmesi, sadece Donbas bölgesine odaklandığı açıklamasıyla bir çıkış yolunu işaret etti.
Sonuç olarak tüm bunlardan çıkarılacak esas ders ise kapitalist modernite sisteminin insanlığa savaş, açlık ve ölümden başka bir şey vermediğidir. Sistemin krizi ve kaosu derinleştikçe buna paralel olarak dünyanın tamamı çözülemeyen ve sonu gelmeyen kronik savaş alanlarına dönüşüyor.
