Kâr mı? Yaşam mı?

Onur Hamzaoğlu

Kapitalizm hiç yanıltmadı, günümüzde de yanıltmıyor. Tarihler boyunca doğaya ve insana karşıtlığından asla taviz vermiyor. Covid-19 pandemisi yaklaşık 20 ay önce başladı ve resmi verilere göre 200 milyondan fazla insanın hastalanmasına, 4.5 milyon insanın ise hayatını kaybetmesine neden oldu. Hastalığı geçirmiş olanlarda ne gibi sekeller kaldığı, yaşamlarının bundan sonrasında sağlıklarının nasıl olacağı ise henüz bilinemiyor. Pandemi bütün hızıyla devam ediyor. Hâlâ kontrol altına alınamadı. Yanı sıra, virüs özellik değiştirerek (varyantlar) insanların yeniden yeniden hastalanmasına ve ölmesine neden olabiliyor.

Covid-19 pandemisiyle mücadelede en önemli araçlardan birisi aşıdır ve aşıyla ilgili çalışmaların dünya genelinde Ocak 2020 tarihinden itibaren başladığı biliniyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün son bildirimine göre, 108’i klinik (insanlar üzerinde) aşamada olmak üzere toplam 292 aşı çalışması/araştırması devam ediyor. Söz konusu çalışmaların neredeyse tümü kamunun büyük boyuttaki desteğiyle başladı ve sürüyor. Örneğin bu şirketlerden Moderna’ya 5.75 milyar dolar, Pfizer/BioNTech’e ise 2.5 milyar dolar kamudan destek sağlandığı biliniyor.

Günümüz itibarıyla, söz konusu aşı çalışmalarından hiçbiri tamamlanmış değil. Ancak, pandeminin şiddeti nedeniyle Faz-3 aşaması bitirilmiş bazı aşıların yaygın kullanımı için ülkeler kendi yasal düzenlemeleri kapsamında izin verdiler. Bunun üzerine, aşıların patentini elinde bulunduran şirketler, aşının kitlesel üretimine ve hükümetlere satışına başladı. Böylece, kapitalist pazarın “altın kuralı” Covid-19 aşısı için de işlerlik kazandı: Oda artık bir meta. Kapitalizm için arabadan, keresteden, bilezikten vb. hiçbir fark taşımıyor. Dolayısıyla, “fiyatını arz/talep dengesi belirliyor ve parası olan düdüğü çalıyor”. Ağustos 2021 tarihi itibarıyla, Pfizer/BioNTech şirketi bir doz aşısına yaklaşık yüzde 26’lık bir zam sonrasında 23 dolar, Moderna şirketi ise yüzde 13’lük bir zamla 25,5 dolar fiyat biçti. Oysa, kamunun desteğiyle geliştirdikleri ve ürettikleri mRNA tipi aşının bir dozunun üretim maliyeti sadece 1.2 dolar.

Moderna ve Pfizer/BioNTech şirketlerinin hükümetlere yaptıkları satışları üretim maliyetinin doz başına 6-24 katı fiyat üzerinden gerçekleştirdikleri rapor edildi. Buna göre, bu iki şirkete üretim maliyeti fazlası olarak; AB 31 milyar Avro, İngiltere 1.8 milyar Sterlin ve her bir doz için ABD’ye sattıkları fiyatın iki katını aldıkları Kolombiya’da 375 milyon dolar ödemiş. Pfizer/ BioNTech, Afrika Birliği’ne aşının dozunu 6.75 dolardan satmış. Bu, doz başına en düşük fiyat olmasına karşın, üretim maliyetinin yaklaşık 6 katı kadar. Ve bir doz aşının fiyatı, Uganda’nın bir yılda kişi başına sağlık için harcadığı parayla aynı. Moderna’nın da Güney Afrika’ya üretim maliyetinin 15 katı fiyattan satış yaptığı rapor edildi. Aşı tekellerinin bu tutumları nedeniyle dünyanın COVID-19’a karşı aşılanmasının maliyetinin en az 5 kat artmış olduğu hesaplandı.

Kapitalizm barbarlığını geliştirerek sürdürüyor. Pandemiyle etkili mücadele için dünya genelinin olabilen en kısa sürede aşılanması gerekirken, henüz aşılananların payı dünya nüfusun yüzde 15’ine bile ulaşmadı. Çünkü, bir yandan gereksinimi karşılayacak üretim ve üretim planlaması yok. Diğer yandan aşı, yoksul ülkelerin alamayacağı kadar pahalı. Dünya genelinde aşı uygulamasının başlangıcından itibaren geçen yaklaşık 9-10 aylık sürede zengin ülke nüfuslarının yüzde 54.4’ü aşılanırken yoksul ülkelerde yaşayanların henüz yüzde 1.1’i aşılanabildi. Bugünlerde Türkiye’de aşı sıkıntısı yeniden başladı ve aşılıların payı yüzde 33. Hâlbuki daha riskli varyantların ortaya çıkmaması ve salgının kontrol altına alınabilmesi için her bir ülke ve genelde dünya nüfusunun en az yüzde 70’inin en kısa sürede aşılanması gerektiği biliniyor. Kapitalizm asla yanıltmıyor. Oysa, pandemi her yerde bitmeden hiçbir yerde bitmeyecek. Yaşam, sermaye sınıfının da devletlerin de hükümetlerin de umurunda bile değil. Dertleri varsa yoksa kâr, kâr, kâr…

Not: Veriler Oxfam’ın 29 Temmuz 2021 tarihli bildiriminden alınmıştır.