Türkiye, Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülke içerisinde 165’inci sıraya geriledi. Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütü, Türkiye’nin bu gerilemesine 14 Mayıs seçimleri öncesi gazetecilere yönelik baskıyı arttırmasını gerekçe gösterdi.
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü, 2023 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye’yi 180 ülke içerisinde 165’inci sırada gösterdi.
Bu sıralamaya ilişkin 14 Mayıs seçimleri öncesi gazetecilere yönelik baskıya hız vermesini gerekçe gösterdi.
Türkiye geçen yıl sivil toplumun hak arama performansı sayesinde 153’üncü sıradan 149’uncu sıraya yükselse de 2023 endeksinde bu sıralamanın hayli ötesine düştü.
Özellikle Kürt gazetecilere yönelik toplu gözaltı ve tutuklamalar ile medya özgürlüğünü tehdit eden sosyal faktörler nedeniyle 16 sıra birden gerilemiş oldu.
10 ülkeden sadece 3’ünde gazetecilik tatmin edici noktada
RSF tarafından Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde yayımlanan ve 21’incisi düzenlenen 180 ülkeli endeks, 31 ülkede basın özgürlüğü durumunu “vahim”, 42’sinde “kötü”, 55’inde “sorunlu”, 52’sinde de “çok iyi” veya “iyi” olarak ayrıştırıyor. Bu durumda, gazetecilik 10 ülkeden sadece 3’ünde tatmin edici bir noktada.
Norveç 7’nci kez listenin başında yer alırken endekste, İrlanda ve Danimarka ikinci sırada yer aldı. Sıralamada 22 sıra ilerleyen Hollanda (6), gazeteci Peter R. De Vries cinayeti öncesinde bulunduğu konumuna geri dönmüş oldu.
Kuzey Kore son sırada yer aldı
Endeksin son üç sırasında ise Kuzey Kore yer alıyor. Kuzey Kore’yi, gazeteciler için en büyük hapishane olarak anılan ve propaganda içerik ihracatçısı olarak nitelendirilen Çin takip ediyor.
178’inci sırada ise muhabir ve haber yorumcularına yönelik baskıları oldukça ileri bir noktaya taşıyan Vietnam bulunuyor.
Mahsa Amini’nin ölümünün yol açtığı toplumsal eylemler İran ile ilgili “sosyal bağlam” ve “yasal çerçeve” göstergelerini gerileterek 177’inci sırada yer almasına neden oldu.
Türkiye en ciddi gerileme gösteren ülkelerden
Kimi radikal politik, sosyal ve teknolojik dönüşüm ve istikrarsızlıklara da işaret edilen endekste Türkiye, “sorunlu” kategoriden “vahim” olana geriledi ve bu gerileme ile en sert düşüş gösteren ülkeler arasında yer aldı.
Türkiye’nin en iyi olduğu yıl 2002
Son sıralarda yer alan Türkiye’nin karnesinin en iyi yıl olarak 2002 görünüyor.
180 ülkede medyada çoğulculuk, medya ortamı ve bağımsızlığı, oto sansür ve habere yönelik müdahaleler, yasal çerçeve, şeffaflık, altyapı ve ihlaller gibi onlarca parametrenin katsayı temelinde sıralamaya dönüştürüldüğü RSF raporu ilk kez 2002 yılında hazırlandığında Türkiye 99’uncu sıradaydı.
2002’de 99’uncu sırada olan Türkiye sonra ki yıllarda giderek geriledi: 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da 157, 2020’de 154, 2021’de 153, geçen yıl da 149’uncu sırada gösterilmişti.
Türkiye’de basın özgürlüğü şartları genel olarak ağırlaşsa da önceki iki yılda gazetecilerin tahliye edilmesi, tutuklama yerine adli kontrole rağbet edilmesi ve ifade özgürlüğü örgütlerinin hak aramada etkili mücadele yürütmesi açısından 2022 raporunda 149’uncu sıraya yükselmişti.
Bu yükseliş kısa sürdü. Geçtiğimiz yıl özellikle medyanın kutuplaştırılması ve türlü yollardan hedef alınmasının yanı sıra Diyarbakır ve Ankara merkezli operasyonlarla 25 Kürt medya temsilcisinin tutuklanması sonucu, Türkiye endekste “görülmedik bir düşüş” yaşadı ve 165’inci sıraya geriledi.
Basın özgürlüğüne yönelik sorunlar Türkiye’de kronikleşti
Türkiye’de artık yargı bağımsızlığından kaynaklı gazetecilere yaşatılan ağır sorunlar, habercilere yönelik keyfi tutuklamalar, internet haberciliğinin bastırılması, eleştirel haberciliği hedef alan cezai ve idari yaptırımlar ile gazetecilere karşı suçlarda cezasızlık kronik meseleleri arasında bulunuyor.
Türkiye gibi durumu vahim olan 153’üncü sıradaki Tacikistan ve 161’inci sıradaki Hindistan’da basına yönelik iktidarın baskısı öne çıkıyor.
Rusya endekste 164, Ukrayna 79’uncu sırada gösterildi. ABD üç sıra gerileyerek 45’inci, Fransa iki sıra ilerleyerek 24’üncü sırada yer aldı.
Gazetecilerin istihbarat servislerince ve güçlü bir casus yazılımla izlemeye alındığı Yunanistan, 107’nci sıra ile Avrupa Birliği’nin endekste en gerideki ülkesi oldu.
RSF: Görülmemiş değişiklikler
Endeksi açıklarken sahte içeriklerin etkisine dikkat çeken RSF Genel Sekreteri Christophe Deloire, şunları kaydetti:
Endeks, Brezilya’nın 18 sıra yükselmesi ve Senegal’in 31 sıra gerilemesi gibi büyük yükseliş ve düşüşler ve benzeri görülmemiş değişikliklerle muazzam bir dalgalanma göstermekte. Bu istikrarsızlık, birçok ülkede yetkililerin artan saldırganlığının ve gazetecilere karşı sosyal medyada ve fiziksel dünyada artan düşmanlığın bir sonucu. Bu istikrarsızlık aynı zamanda dezenformasyon üreten, dağıtan ve bunun için gerekli araçları sağlayan sahte içerik endüstrisindeki büyümenin de bir sonucu.
Endekse ilişkin açıklamada, 118 ülkeden siyasi aktörlerin yaygın propaganda ve dezenformasyon kampanyalarına meyletmesi, yapay zekanın muazzam gelişiminin medyayı Web 2.0 sonrası daha da kırılgan hale getirmesi, Twitter’ın sahibi Elon Musk’ın, algoritmaların gazetecilik için bataklık olduğunu gözler önüne sererek keyfi ve sansürleyici bir mantığı en uç noktalara kadar zorlaması gibi birçok etkene de değinildi.
Avrupa 1’inci, Ortadoğu sonuncu
Kıtalar düzeyinde yapılan sıralamada ise Avrupa, Amerika, Afrika, Asya-Pasifik ve Ortadoğu ile Mağrip bölgesi şeklinde bir sıralama yapıldı.
Afrika kıtasında Botswana 65, Burkina Faso 58, gazeteci Martinez Zongo’nun öldürüldüğü Kamerun 138, medyanın Cumhurbaşkanı İssaias Afezorki’nin keyfiyetine terk edildiği Eritre 174’üncü sırada yer aldı.
Kayıp ve rehin tutulan gazetecilerin varlığı nedeniyle medya için en tehlikeli bölge olarak belirlenen Ortadoğu’da, Suriye 175, Yemen 168, Irak 167, Filistin 156, Suudi Arabistan 170’inci sırada. Medya patronu olan İhsane El Kadi’nin yargılandığı ve otoriter hamlelerin sürdüğü Cezayir de 136’ncı sırada gösterildi.
Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.