1944 yılında bugün Auschwitz-Birkenau Nazi kampındaki 6 bin Roman, ellerine geçen her şeyi kullanarak, onları gaz odalarına götürmek için etraflarını kuşatan SS birliklerini püskürttü. Naziler, Roman barakalarına ancak Temmuz ayında girebildi. Tarihin gördüğü en insanlık dışı koşullara rağmen direniş gösterebilen Romanlar anısına 16 Mayıs, ‘Roman Direniş Günü’ olarak anılıyor.
Nazi soykırımının başlıca hedeflerinden biri de Romanlardı. Birçok farklı grup gibi Romanlar da Avrupa’da ortaya çıkan ırkçılığa yüzyıllar boyunca maruz kalmıştı. Nazilerin yükselmesiyle birlikte Romanlar; Yahudiler, muhalifler, eşcinseller ile birlikte hedef alınan başlıca gruplar arasında girdi.
Ayrımcı ırk yasaları ile başlayan süreç, toplama kampları, ölüm kampları, toplu katliamlar, tıbbi deneyler, şiddet, işkence, taciz, zorunlu işçilik ile devam etti. Direnişin ve muhalefetin çok zor olduğu o dönemlerde, Romanlar yine de çeşitli direnişler gösterebildi. Bunlardan en önemlisi 16 Mayıs 1944’te Auschwitz’de sergiledikleri direnişti.
Auschwitz-Birkenau’daki ‘Çingene Kampı’
Polonya’da bulunan Auschwitz-Birkenau dünya çapında bilinen bir ölüm kampı olmasına rağmen, içerisinde Romanlar için ayrıca inşa edilen bir “Çingene Kampı (Zigeunerlager)” olduğundan çok az insan haberdar.
SS lideri Heinrich Himmler’in emri ile 1942 yılının sonlarında Auschwitz-Birkenau B-II-e bölümünde Romanlar için ayrı bir kamp inşa edildi. ‘Çingene Kampı’, 600 metre uzunluğunda, 120 metre genişliğinde ve 40 barakadan oluşuyordu. Temmuz 1943’te kampın çevresi elektrikli çit ile çevrelendi.
Romanlar kampa ilk olarak 3 Aralık 1942 tarihinde getirildi. Kampa getirilenlere ‘Z’ harfi (Almanca ‘Çingene’: Zigeuner) dövmesi yapılıyordu. Mayıs 1943’ten itibaren açlık ve salgın hastalıkların da etkisiyle kamptaki sağlık sorunları artmaya başladı. “Çalışabilir” durumda olduğu iddia edilenler ise tıbbi deneyler ve zorunlu işçilikte kullanılıyordu.
Auschwitz-Birkenau’daki ‘Çingene Kampı’nda 17 ay boyunca 18.000 ila 23.000 arası Roman katledildi. Toplamda ise Nazi soykırımı sırasında 500.000’e yakın Roman’ın soykırıma uğradığı düşünülüyor. Bu sayının o dönemde Avrupa’daki Roman nüfusunun yaklaşık yüzde 80’i olduğu tahmin ediliyor.
‘Çingeneler ekmek somunlarını bile silah olarak kullandılar’
16 Mayıs 1944’te ise kampta çok önemli bir direniş gösterildi. Kamp içindeki birçok mahkum grubunun oluşturduğu Direniş Ağı, Romanları 16 Mayıs’ta ‘gaz odalarına’ gönderilecekleri konusunda uyardı. Roman mahkumlar, taş ve çeşitli araçlarla silahlanarak, barakalarda barikatlar oluşturdular. SS subayları kendilerini almaya geldiklerinde, silahları SS ile denk olmasa da geri çekilmelerini sağladılar. İlk defa böylesi bir direnişle karşılaşan SS subayları katliam planlarını ertelemek zorunda kaldı. Direniş sonrası, kampın fiziksel olarak daha güçlü mahkumları başka kamplara aktarıldı ve kalanlar 2-3 Ağustos 1944’te katledildi.
O günle ilgili tanıklıklar şu şekilde:
Bir SS subayı bana, bu eylemi gerçekleştirmenin, Auschwitz’de yapılan diğer her şeyden çok daha zor olduğunu anlattı. Kendilerini neyin beklediğini bilen Çingeneler, bağırmaya başladılar; kavga çıktı, silahlar ateşlendi ve insanlar yaralandı… Çingeneler ekmek somunlarını bile silah olarak kullandılar. Fakat SS çok güçlü, çok deneyimli ve çok kalabalıktı.[1]
… Arabalar Çingene Kampı’na geldi ve içlerinden 50-60 silahlı SS subayı indi. Çingenelerin yaşadığı binaları hemen çevrelediler. Barakalarda tam bir sükûnet hakimdi. Kelepçe, bıçak ve taşlarla silahlanmış Çingeneler, neler olacağını görmek için beklediler. Barakalardan çıkmadılar… SS subayları şaşırdı ve üstlerine de danışarak oradan ayrıldılar. [2]
Roman Direniş Günü
Tüm olumsuzluklara rağmen soykırım ve katliama karşı direniş gösterebilen Romanlar anısına 16 Mayıs, tüm dünyada ‘Roman Direniş Günü’ olarak anılıyor.
Roman sivil toplumu 16 Mayıs’ı, günümüzde uğradıkları ayrımcılık ve ırkçılığa karşı da bir simge olarak görüyor. Gerek Roman soykırımının ve 16 Mayıs’ın gerekse Romanların günümüzde karşı karşıya kaldıkları ayrımcılığın hala yeterince tanınmamış olması ve hatta inkarı, Roman Direniş Günü’nü Avrupa’nın dört bir yanındaki Romanlar için hak arayışı mücadelelerinde bir ilham kaynağı haline getiriyor.
[1] https://rm.coe.int/168008b633
[2] http://www.romea.cz/en/news/czech/the-romani-uprising-in-auschwitz-16-may-1944
* Bu yazı avlaremoz.com’dan özetlenmiştir.