Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi Genel Koordinatörü Ulaş Tol, 2023 Genel Seçimleri’ne Yeni Seçim Kanunu ile girileceğini hatırlatarak, kanunun strateji yapmayı gerektirdiğini ifade etti: “Çok kritik yerlerde tek liste diğer yerlerde iki liste girmek daha avantajlı olabilir.”
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2023 Genel Seçimleri’nin tarihinin öne çekileceğini belirterek, seçim tarihi için 14 Mayıs’ı işaret etti.
Cumhur İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Erdoğan’ken, Altılı Masa’nın adayı hala belirsizliğini koruyor.
Emek ve Özgürlük İttifakı ise en kısa sürede cumhurbaşkanı adaylarını açıklayacakları bilgisini paylaştı.
Geçtiğimiz hafta yayımladıkları araştırma sonuçlarıyla dikkatleri milletvekili seçimleri ve yeni seçim kanununa çeken Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi’nin (TEAM) Genel Koordinatörü Ulaş Tol ile seçimler yaklaşırken siyasi partilerin oy potansiyellerini ve Yeni Seçim Kanunu’nun seçimdeki rolünü konuştuk.
Son araştırmalarınızdaki rakamlar oldukça çarpıcı. Özellikle de AKP oylarındaki artışın yüksekliği dikkat çekti. Kısa süre öncesine kadar yüzde 30 bandına kadar indiği gözlenen AKP oyları sizce nasıl bu kadar çabuk toparlandı?
AKP oyları aslında çabuk toparlanmadı, zaten çabuk da düşmemişti. Hatta çabuk düşmemiş olması muhalif kamuoyunun algılamakta zorlandığı ve açıklanması gereken bir durumdu. Ama 2018’den, hatta daha öncesinden bu yana düzenli bir düşüş halindeydi AK Parti. Düşüşte ekonomi dışında etkili olan bir faktör de; Erdoğan’a ve AK Parti yönetiminin yönetme kapasitesine olan güvenin düşmesiydi. Ayrıca ‘Erdoğan yoruldu, bu ülke yönetilemiyor artık ve sahadan koptular’ algısı oluşmuştu. Bu üçünden kaynaklı AK Parti’den bir kaçış başlamıştı. Ama yaklaşık 20 yıldır destekledikleri bir partiden insanlar hemen kopamıyorlar. Başlangıçta partiyi desteklemeye devam eden bir uzaklaşma oluyor. Sonra bir dönem kararsızlara kayılıyor. Daha sonra da kendilerine daha yakın ve gidilmesinde sakınca olmayan bir yer varsa oraya gidiliyor. Böyle bir düşüş eğilimini izledik uzun süre.
2022’de bu düşüş, dip yaptı. Ayrıca muhalefetin gündem belirlediği bir dönem oldu. Mesela ‘128 milyar nerede’ kampanyası, Kılıçdaroğlu’nun kurum ziyaretleri, EYT’yi gündeme getirmesi gibi proaktif siyaset izlediği bir dönem vardı. O dönemde ekonomik göstergelerin de dip yapması ve AK Parti’nin öznel koşullarıyla birlikte muhalefetin performansı bir araya gelince AK Parti bir düşüş yaşadı. 2022’de Mayıs-Haziran aylarına kadar tablo bu durumdaydı. Ama sonra AK Parti ağır ağır yükselişe geçti. Yaptığımız her araştırmada bir öncekinden yüksek bulduk. AK Parti yine ne yapacaksa Erdoğan yapacak duygusunu verebildi. Kendinden kopan, ikircikli ve biraz mahcup olan kişileri geri çağıran bir durum oluşturdu. Tüketici güven endeksi dahil birçok endeksteki iyileşme, işsizlik oranlarının görece azalması gibi durumların da oy oranlarına bir paralelliği oluyor. Ayrıca tekrar sahanın dertlerini dinlemeye başladığı algısı oluştu AK Parti’nin. Bir diğer neden de muhalefetin proaktif olmaktan ziyade aktif bile olamadığı, daha çok kendi iç meselelerini halletmeye çalıştığı, seçime hazırlık dönemine girdiği bir süreçte olması.
AKP’den giden seçmenin geri döndüğünü ifade ettiniz. Cumhur İttifakı’nın toparlanma eğilimi bu dönüşten mi kaynaklı, AKP’den giden seçmen neden gitti ve de şimdi neden geri dönüyor?
‘Ne kadar geri döndüler’ kısmı çok önemli. Öncelikle şunu söylemek gerek AK Parti ve MHP birbirine çok benzedi. Geçmiş dönemde iki ayrı sosyolojik tabandı. Şimdi ise birbirine yaklaşan bir seçmen kitleleri var. AK Parti’ye sinirlenen seçmen kitlesi MHP’ye yönelebiliyor. Sonra da partisine geri dönebiliyor. Sahalarımızdan aldığımız sonuçlarda bu durumu gözlemledik.
İkinci bir durumda kararsızlardan gelen bir seçmen grubu. Bu seçmen grubu daha çok iktidar lehine azaldı. Bu bize şunun işareti, küskünlerin ikna edilmeye başlandığı bir dönem yaşanıyor. Ayrıca arada Yeniden Refah Partisi’ne, Zafer Partisi’ne az da olsa Gelecek Partisi’ne, DEVA Partisi’ne gidenlerden geri dönüşler var. Ama daha çok Yeniden Refah Partisi ve Saadet Partisi’ne çok fazla oy gitmeye başlamıştı. Onlardan da bir geri dönüş söz konusu. O oylar zaten etik kaygılarla giden oylardı. O kısım bir son kez de olsa acaba diye düşünebiliyor. Yani bir iki sene önceki haline geldi ki o da yüzde 53.46’dan yüzde 44 geldi, o durumda bile yaklaşık on puan kaybettiğini görüyoruz. Bunun üstüne çıkmak için iktidarın daha fazla çaba harcaması gerekir.
Anket tarihiniz itibariyle MHP oylarında tespit ettiğiniz düşüşe, son 1-2 aydır parti ve yöneticilerini zor durumda bırakan gelişmeler ve istifalar da dahil edilirse, sizce bu rakam ne olur?
Üye davranışı ve seçmen davranışı arasında her zaman belirgin bir korelasyon olmayabilir. Bir partinin üye sayısında çok artış ya da azalış olmasına neden olan gelişmeler olabilir, ama bu üye artışının ya da düşüşünün oya yansıyacağı anlamına gelmiyor. Öte yandan MHP’de üye kaybından çok siyaset kaybının seçmenine etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Ama bu da son dönemde olmadı, zaten olmuştu. Son dönemde sadece bir iki puan civarında bir yansıma görüyoruz. Diğer kayıp için AK Parti’den gelmişlerden gidenler var diyebiliriz. Yani 2018’deki kayıplarından ayrıca, 2018’deki seçmenlerinin yüzde 40 – 50 civarında bir kesiminin daha artık MHP’ye oy vermediğini görüyoruz.
AKP’ye destek veren Kürt seçmenden gelen oylarda bir değişiklik gördünüz mü? Araştırmanız kapsamındaki Kürt seçmen ağırlıklı kentlerde, AKP oyları ne durumda?
Değişiklikleri geçen senenin Mayıs ayı ve şimdiki durumu karşılaştırarak yapmak isterim. Geçtiğimiz Mayıs ayında biz şunu söylüyorduk; AK Parti’yi ilk ve en çok terk edenler Kürt seçmenler ve ilginçtir ki oldukça önemli bir kısmı da CHP’ye gidiyor. Aslında genellikle AK Parti’den kopan seçmen CHP’ye gelmiyor. Ama Kürtlerde öyle değil. Özellikle Adana, Mersin ve İstanbul’daki Kürt seçmende bu eğilim daha fazla oluyor.
Ayrıca Kürtler’in yoğun yaşadıkları yerleri de çeşitlendirmek gerekiyor. Biz ilçe bazlı, bölgesel sınıflandırma sistemi kullanıyoruz. Kürt seçmen oylarına bakınca kabaca dört bölge olduğu söylenebilir. Birisi HDP’nin çok güçlü olduğu yerler, birisi HDP ve AK Parti’nin rekabet ettiği yerler birisi de HDP’nin zayıf olduğu yerler. Dördüncü bir grup da göç verilen yerler. Mesela HDP’nin güçlü olduğu yerlerde AK Parti’nin firesi oransal olarak daha fazla ama HDP ve AK Parti’nin rekabet ettiği yerlerde kopuş daha düşük. Ama toplamda her 3 AK Partili Kürt’ten birinin AK Parti’den uzaklaştığını gördük geçtiğimiz Mayıs ayında. Şimdi ise onların bir kısmının da geri döndüğünü gördük. Hala Kürtler de daha fazla AK Parti’nin firesi var. Ama her 100 AK Partiliden 60-65’i AK Parti’de duruyorken şimdi onlar 70-75’e çıkmaya başladı oran.
HDP oylarında bir artış söz konusu. HDP seçmeni, seçim için nasıl bir tutum belirliyor?
HDP oylarında bir dalgalanma hafifte olsa var. Son seçimlerden beri muhalif seçmende gelişmekte olan bir pragmatik iklim vardı. ‘Bu iktidarın değişmesi için ne gerekiyorsa onu yapalım’ duygusu. Tabii bu, şu duruma neden oluyor, oyun kime yarayacağının daha değerli hale gelmesi ve ilkesel oy davranışının da azalmasına yol açıyor. Bu sebeple, özellikle de daha batıdaki Kürt seçmende ya da daha eğitimli Kürt seçmende CHP’ye yönelim artmıştı.
Bir diğer aktör de, HDP’ye oy veren Türk seçmenlerin de olması. Onlarda da bu seçim iktidarı değiştirme duygusu artmıştı. Son dönemde bu durum tersine dönmeye başladı. Kaybettiği Türk seçmen, HDP’ye geri gelmeye başladı. Tam nedenini analiz edebilmiş değil ama kabaca HDP dışındaki muhalefetin performansının etkili olduğunu, Kürt Sorunu’na ve HDP’ye yaklaşımlarının etkili olduğunu söyleyebiliriz. Neredeyse yüzde 9’ları gören HDP tekrar 2018 seviyelerine geri döndü.
Seçime yeni seçim kanunu ile girilecek ve her liste kendi bacağından asılacak. Bu muhalefet için bir dezavantaj olabilecek.
Yine son çalışmalarınızda, AKP ve CHP oylarının 2020’deki oy oranlarına döndüğünü paylaştınız. 2020’deki oy onlarına dönmesi ne anlama geliyor? Bu durumun 2023 Genel Seçimleri’ne etkisi nasıl olur?
Genel seçimlerdeki etkisine dair önce milletvekili seçimlerine değinmek gerek. Cumhur İttifakı, yüzde 53.6 oy oranıyla meclisin çoğunluğunu kazanmıştı. Şimdi seçim yasası değişti. Zaten bir parti birçok ilde birinci geliyorsa oy oranına göre daha çok milletvekili çıkarabiliyordu. Üstüne bir de ittifak meselesi değişti. Şimdi her parti kendi oyuyla milletvekili hesabına girebilecek, ittifak olsa bile. Yani seçime yeni seçim kanunu ile girilecek ve her liste kendi bacağından asılacak. Bu muhalefet için bir dezavantaj olabilecek. Hesabı iyi çalışmak gerekecek. Örneğin, şu anda 42 ilde tek liste yaparsa yeterli oluyor. Altılı Masa bu stratejiyi yapamazsa, yüzde 41 oy oranını aldığı durumda Cumhur İttifakı, meclis çoğunluğunu almaya daha yakın. 2020 oy oranlarına dönebilmeleri bu anlamda kritik.
Bayburt ili üzerinden örnekleyebiliriz. Bayburt 1 milletvekili çıkarıyordu, onu da AK Parti almıştı. Yüzde 86 oranında Cumhur İttifakı’nın oy oranı vardı. Şu an bu oran yüzde 60-65 civarında gözleniyor. Ama Bayburt’un milletvekili sayısını iki milletvekiline çıkardılar ve ikisini de Cumhur İttifakı alıyor oy düşüşüne rağmen. Altılı masa toplamı yüzde 20’lerde seyrettiği için Bayburt’un iki milletvekilini de Cumhur ittifakı alabiliyor. Bu hesap da şöyle yapılıyor; birinci partiye bir milletvekili yazıldıktan sonra onun oyu yarıya bölünüyor, diyelim ki 60 ve 30’u başka bir parti geçememişse diğer milletvekili de birinci partiye gidiyor. Yani birinci parti üzerinden başlayan bir hesaplama sistemi var.
Seçim stratejisi olarak düşünürsek çok kritik yerlerde tek liste diğer yerlerde iki liste girmek daha avantajlı olabilir. Altılı Masa da bunu yapabilirse iktidarın işi zorlaşacaktır. Ama iktidar meclis çoğunluğunu alarak ikinci tura kalırsa, cumhurbaşkanlığı seçiminde iktidar şu kozu oynayabilir; meclis çoğunluğunu aldık, cumhurbaşkanlığını da vermezseniz işler çok kötüye gider. Bu durumun etkili olabileceğini unutmamak gerekiyor.
Altılı Masa’nın cumhurbaşkanı adayı hala belirsiz. Adayların netleşmemiş olmasından dolayı eleştirilere maruz kalıyorlar. Bir yandan da pek çok farklılığı barındıran Altılı Masa’nın seçim süreci ve seçim sonrasındaki sürdürülebilirliğini nasıl yorumluyorsunuz?
Altılı Masa’nın bir arada durması ve bu benzememezlikleri bir dezavantaj değil avantaj. Etkisi de negatif değil, pozitif. Bunu yerel seçimlerde de gördük. CHP’ye oy vermeyecek seçmen, bir tarafta birbirine benzeyen iki parti, diğer tarafta birbirine benzemeyen bir Türkiye çeşitliliği. Bu kadar gerilimden yorulmuş seçmen grubu biraradalığı değerli gördü. Saadet Partisi’nin de orada olması; dindarlar, milliyetçiler, sosyal demokratlar bir arada durabiliyor algısı yarattı. Tutarsızlık, ayrışma gibi görünen farklılıkların bir arada olmasının seçmene olumlu bir etkisi oldu. Bugünki durumu da ben yerel seçimler öncesine benzetiyorum. 31 Mart’ta yerel seçimler vardı, Kasım ayında da genel hava aynen böyleydi; acaba ittifak olacak mı, dağıldılar mı, aday çıkarabilecekler mi gibi tartışmalar oluyordu ve iktidar kaybediyor gibi bir görünüm de yoktu. Sonra kampanya dönemi birliktelik sağlanınca olay tersine döndü.
Esasen 2023 seçim dönemine muhalefet erken başladı. İki yıldır seçime hazırlanıyor gibiler. Bir yandan da başlamadılar, aday ve kampanya belirsiz. Ayrıca muhalefet yönetebilecek mi sorusu muhalefeti daha çok seçim sonrasını konuşmaya itti. Seçim sonrasını yönetebilecek mi sorusuna tabii ki bir yanıt oluşturması gerekiyor. Ama bunları konuşurken, ‘işler iyi gitmiyor, galiba olmayacak’ hissini verirlerse bu sefer de durum ters tepecektir. Biraz bu süreci yönetmekte eksik kaldılar ama kampanya yeni başlıyor. Üç aylık etkili bir kampanya ile toparlanabilir bir durum.
Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi’ni diğer araştırma şirketlerinden ayıran noktalar nelerdir, özetler misiniz?
TEAM yeni bir marka. Henüz 5 yıl oldu. Ama bizim ekibimiz çok uzun yıllardır araştırmalar yapan bir grup. Türkiye sorunları üzerine, düşünce kuruluşlarına, uluslararası kuruluşlara hem de özel sektöre yirmi yılı aşkındır araştırma yapan bir ekip olarak çalıştık. Türkiye’nin sorunlarını çalışıyorduk, seçmen çalışıyorduk ama bunu siyaset sosyolojisi bazında çalışıyorduk ve kamuoyundaki gündem tartışmalarına girmeden yapıyorduk. Ülkeyi anlamaya çalışan ve sorunların çözümüne katkı sağlamaya çalışan işler yapıyorduk.
Geçtiğimiz yerel seçimlerde siyasete de çalışmaya karar verdik, çünkü orada da katkı sağlamamız gereken bir dönemde olduğumuzu düşündük. Çalışmalarımızı da diğer yapılarımızdan ayırarak, TEAM adlı şirketle bu alana özelleştirdik. Odak konumuz etki. Klasik kamuoyu yoklaması değil bizim yaptığımız çalışmalar. Tabii ki oy oranlarını hesaplıyoruz ama daha çok odaklandığımız konu oy davranışı dinamiklerini anlamak ya da siyasetin seçmen üzerinde hangi faktörlerle nasıl etkiler oluşturduğunu irdelemek. Anketlerimiz daha uzun ve yüz yüze yapmayı tercih ediyoruz. Ayrıca örnekleme önem veriyoruz. Türkiye’nin doğalında erişilemeyen örneklem gruplarına ulaşmak için örneklemi özenle yapılandırıyoruz. İl-ilçe bazında bir sınıflandırma sistemimiz var. Buna dayanarak örneklemi dağıtıyoruz böylece sistematik tesadüfülüğü sağlıyoruz. Ayrıca bunu da makro verilerle test ederek örneklemin Türkiye’yi temsil ettiğinden emin oluyoruz.
