Mevcut sanatın kadın eksenli eleştirisi, kadınların yaşadıklarının sonuçlarının yapısal sebeplerini irdelemeyi, sistemsel değişikliğe giden yolun ancak böyle kurulabileceğini yani sorunu kuramsallaştırmayı temel bir ihtiyaç olarak sunarken kişisel düzlemi aşmaya çağırır. Elbette kişisel deneyimler göz ardı edilmez ama cinsiyet temelli-ayrımcı yaklaşımların kaynağına bir müdahale olmadıkça kökten bir kurtuluş da ufukta görünmez der.* Sorunları sanatta da kuramlaştırmak hem bireysel deneyimlerin taşıdığı ortaklıkları fark etmemizi hem de toplumsal olarak özgürleşmiş bir duruma ulaşmamızı mümkün kılabilir.
Duvar yazılamalarının hem görünmez kalarak hem de özneleşerek sanatın bildik yöntemlerini bozan ve unutturulanı hatırlatan yanı ne kadar kıymetliyse eleştirinin içinde yeni ve başka bir eleştiriye alan tanıması da o kadar önemlidir. Çünkü tartışmanın kendisi sürerken bile görünmezler arası bir hiyerarşi oluşabilir. Öteki olarak girişilen bu iş, başka bir ötekinin egemeni haline getirmemeli, duvarlara yazanlar itirazlarını egemenlerin kendini var ettiği yapısallığa bulaşarak gerçekleştirmiş olmamalıdır. Genellikle cinsiyete dair bir yerde baş gösteren bu hal; ancak kadın bakış açısıyla sürekli sınanırsa duvara yazmanın politikliğinin hakkı verilmiş olur.
Dönem dizileri ya da filmlerinin bilfiil tekrar eden bir sahnesi vardır. Devrimci olduğunu anladığımız bir erkek duvar yazılaması yaparken siren-polis sesini duyup kaçmaya başlar. Nadiren de karşılaşsak yanında bir kadın yoldaşı vardır ki bu kadın her defasında yeterince hızlı koşamayan, kaçamayandır. Onlarca kurgu, yanındaki erkeğin yakalanmasına sebep olmuş ya da eylemi riske atmış “yavaş” kadınla doludur.
Bu kurguların arkasında yatan hikâyenin aslı nasıldı, yaş ve kaynak sıkıntısından dolayı tam olarak kestiremiyorum ama bir tahminim var. Kadın özgürlüğünü devrimden sonraya bırakan hareketlere arkasını dönmemiş ama restini çekmiş kadınların feminizmi, “çekiştirilerek eylemeye” rıza göstermiş olamazdı. Yazıya çıkmak eylemi de güç-cinsiyet ilişkisine haliyle kadınların derdine dahilse yapacak tek şey “çekiştiren kolu” savurmak olurdu. Çünkü ne işçilik erkeklere mahsustu ne de tek yol olan devrimi erkekler yalnız başlarına yapabilirdi.
Öyleyse yani erkekler tüm bu işlerde erkek-erkeğe değilse ve duvarlar, toplumsal sonuçlar doğurabileceğini söyleyen politik-sanatın ya da ilişkisel estetiğin performans alanıysa kadınların katmanlı hiç kimseliği de bu araçla refleksini hayata geçirebilirdi, geçirdi de. Hiç kimseyken bile erkek olduklarını hissettiğimiz duvar yazıcıları ve duvarlara yazılanlar bir şekilde kadınların müdahalesine uğradı. Sinema, televizyon ve diğer aygıtlarla sadece örgütlü olmayanlara değil örgütlü kadınlara da şekil vermeye girişen akla sokaklardan, duvarlar aracılığıyla yanıt verildi. “Eşitlik yoksa aşk da yok” cümlesini duvara taşımak sadece iktidarlara değil iktidarın erkekliğini giyinmiş herkese, o iktidara karşı olduğunu söyleyen hareketlerdekilere de aşk naraları atanlaraydı da.
Hem kadın mücadelesi içinde süren tartışmalar hem devletin erkek egemen karakterinin erkeklerle kurduğumuz bireysel ilişkilerdeki yansıması duvarları bu kez kadınların yapı bozum alanına dönüştürdü. Akademik makalelerde, broşürlerde, toplantılarda edilen sözler belki de en toplumsal haline duvarlarda kavuştu. Bazı kadın-hiç kimseler belli bir sınıfa ya da gruba değil herkese “her erkek biraz da devlettir aslında” diyerek teoriyi sokağa taşıdı. Olay da zaten işçi erkekleri, devrimci erkekleri aşmıştı.
Evlilik, flört, yoldaşlık ya da anayasal statü, hiçbiri farklılıkları kapsayan o eşitlik anlayışı olmadan sahileşemeyecekti. Zihninde ve yaşamın içinde kendisini hayatındaki kadınla eşit görmeyen erkekle yaşamak vasat bir tercihti ve üstelik “özgürlük evlilikten eğlenceliydi”. Kadınlar, romantizmden bulaşık yıkamaya, gecelerden beden politikalarına her şeyin cinsiyetli olduğu kapitalist-erkek egemen sisteme karşı duvarları arka arkaya şenlendirdi; “on ikiden sonra büyü bozulmaz”, “sütyensiz efendisiz”, “bırak ev işlerini marslılar yapsın”, “rejim yapma rejim yık” sözleriyle hem gündelik hayata hem de sisteme eş zamanlı müdahale etmeye giriştiler. Bu işin ölüm kalım meselesi olduğunun da farkındaydılar. “Aşıktan katil yaratan düzeniniz batsın” derken “kadın dayanışması yaşatır” demeyi de ihmal etmediler, devasa bir deneyimi 3 kelimelik özetle tarihe, sokağa, duvara işlediler.
Tüm bunlar elbette neşeden ibaret eylemler olmadı. Duvarların sokaklarda olması ya da sokaklara açılması ve sokakların kadınlara pek de açık olmaması işleri zorlaştırdı. Evin duvarlarını aşmak, sokaktaki duvara politik sözünü kurabilecek kadar yaklaşmak hadi bunları geçti diyelim hareket içindeki erkeklerin duvarlarına çarpmamak kadınlar için erkek olan hiç kimselerden çok daha zordu.
Duvara yazmak, sanat açısından ortak olanı yeniden oluşturmak için fiziksel ve imgesel müdahalelerde bulunmak; egemenlerin sanatın nasıl ve nerede icra edileceğini, izleneceğini düzenleyen kuralları karşısında yeni ve sonsuz denemeler yapmak** gibi bir şahaneliği işaret etse de erkeklikten azade değildi. Ama kadın-hiç kimseler onun da yolunu bulmuştu. Çünkü kadınların kalbi aslında unutulan özel günlerden değil özgürlüklerinin engellenmesinden, varoluşlarından gelen özelliklerinin görünmez kılınmasından dolayı kırılıyordu. “Kalbi kırılan bütün kadınların hesabını soracağız” diyerek devlete de erkeklere de meydan okumaları bundandı.***
