İran’da 16 Eylül’de Mahsa Amini’nin öldürülmesinin ardından başlayan protestolar 100 günü aştı. Protestolar, İran’da 1979 devriminden bu yana yaşanan en uzun soluklu rejim karşıtı gösteriler olarak tarihe geçiyor. ‘Jin, jiyan, azadi’ sloganı dünyaya ilham kaynağı olurken, saç kesme eylemi ise protestoların sembolü oldu.
İran’da “başörtüsünü düzgün bağlamadığı” gerekçesiyle “ahlak polisi” tarafından gözaltına alındıktan sonra öldürülen Jîna Mahsa Amini’nin 16 Eylül’deki ölümüyle başlayan protestolar, 100 günü geride bıraktı. Ülke geneline yayılan gösteriler hız kesmeden devam ediyor.
Kadınlar öncülüğündeki eylemlerde halk öfkesini ve taleplerini sokaklara taşıyor.
Üniversitelerde, okullarda, sokaklarda kadınlar öncülüğünde saçlarını savura savura, yasaklı olan danslarıyla düzene karşı protesto gösterileri yapıyor.
Ağır bedellerin verildiği protestolarda amaç sadece başörtüsü yasağının kaldırılması veya kadınların istedikleri gibi giyinmesi değil.
En uzun soluklu rejim karşıtı gösteriler: Mahsa Amini direnişi 100 günü aştıhttps://t.co/Q3Uk7rLIe0 pic.twitter.com/ye1NqDmcHj
— Gazete Karınca (@GazeteKarinca) December 26, 2022
Protestolarda kadınlar, erkek rejimin son bulduğu ve hatta toplumsal cinsiyet eşitliğinden de öte özgür bir yaşam modeli istiyor ve bunun için sokakları terk etmiyor.
İran’da öne çıkan ‘Jin, jiyan, azadi’ (Kadın, yaşam, özgürlük) sloganı bugün dünyada da karşılığını buldu, bir ‘direniş parolası’ haline geldi.
Şii din görevlilerinin arkalarından yaklaşarak başlarındaki sarıkları düşürmek de gençlerin uyguladığı protesto yöntemlerinden biri oldu.
Halk sokağı terk etmiyor
İran’da rejim karşıtı gösterilerde halk inat ediyor, sokağı terk etmiyor.
Protestolar 31 vilayet ve bin 245 şehrin bulunduğu İran’ın 161 şehrin sokaklarına yayılırken ve 144 üniversitede de sürüyor.
Binlerce kişi tutuklandı
İranlı rejim güçlerinin şiddetle karşılık verdiği gösterilerde binlerce kişi gözaltına alındı ve tutuklandı.
Buna göre, 100 günü geride bırakan protestolar sırasında 69 çocuk ve “rejim güçlerine” mensup 66 kişi yaşamını yitirirken 664’ü öğrenci olmak üzere toplam 18 bin 516 protestocu gözaltına alındı veya tutuklandı. Tutuklananlara en ağır cezalar veriliyor.
Gözaltına alınanlar da işkenceye maruz kalıyor.
İranlı yetkililerin, hayatını kaybeden göstericilerin cenazeleri üzerinden de ailelere baskı uyguladığı ve pazarlık yapmaya çalıştığı iddia ediliyor.
Gözaltında hayatını kaybeden 23 yaşındaki Hamed Salahshoor’un ailesi ise gencin vücudunda şoke edici işkence izleri olduğunu dile getirdi.
2 kişi idam edildi
Bugüne kadar iki kişi protestolarla bağlantılı olarak idam edildi.
İdam edilenlerden biri Tahran’daki protestolar sırasında gözaltına alınan ve “ateşli olmayan silahla vatandaşları tehdit ettiği ve bir güvenlik görevlisini yaraladığı” gerekçesiyle yargılanan Muhsin Şikari’ydi. Şikari, 8 Aralık sabahı idam edildi.
İranlı yetkililer, Meşhed kentinde “iki kolluk kuvvetini bıçaklayarak öldürme” iddiasıyla yargılanan Macit Rıza Rahnavard adlı protestocunun 12 Aralık’ta “halka açık bir şekilde” idam edildiğini açıkladı.
11 kişi hakkında idam kararı
BBC’nin aktardığına göre İranlı avukat Pegah Bani Haşimi, Rahnavard gözaltına alındıktan 23 gün sonra idam cezasının infaz edildiğini, daha önce bu kadar hızlı bir idam infazının görülmediğini söyledi.
İnsan Hakları Örgütü’nün raporunda da gösterilerde gözaltına alınanlardan en az 39’unun dava dosyasının idam istemiyle mahkemeye gönderildiği, bu kişilerden 11’i hakkında idam kararı verildiği hatırlatıldı.
İdama mahkum edilen protestoculardan Rıza İslamdost, Eyüb Agliyani, Ferzad Tehzade, Hejir Ahmedi, Himen Şahi ve Muhammed Burugani’nin ise ayrı bir hapishaneye nakledildikleri ve idam için bekletildikleri belirtiliyor.
507 kişi hayatını kaybetti
Protestolarda ise çok sayıda kişi hayatını kaybetti.
Tahran merkezli İnsan Hakları Aktivistleri Haber Ajansı (HRANA), 17 Eylül – 25 Aralık 2022 tarihleri arasında İran’da 507 protestocunun hayatını kaybettiğini duyurdu.
Ünlü isimlerden de destek
Bazı İranlı tanınmış isimler de eylemlere destek verdiği için ya gözaltına alındı ya da sürgüne gitmek zorunda kaldı.
İranlı ünlü oyunculardan Taraneh Alidoosti da bu isimlerden. Tutuklanan Alidoosti, Tahran’da kötü bir şöhrete sahip Evin Cezaevi’nde tutuluyor.
Ünlü aktris, sosyal medyada başı açık bir fotoğrafını paylaşmış ve Muhsin Şikari’nin idam edilmesini kınamıştı.
Alidoosti’nin en ünlü filmlerinden Satıcı’nın yönetmeni Asghar Farhadi da ünlü oyuncuya destek vermişti.
