İnsan hakları alanında çalışan altı sivil toplum örgütü, 6 Şubat’ta gerçekleşen depremlerin ardından afet bölgesine yaptıkları ziyarete ilişkin gözlem raporunu yayınladı. Rapor, yeniden yapılanma sürecinin yerel halk, kurumlar, meslek örgütleri, akademi ve sivil toplum ile işbirliği halinde yürütülmesi gerekliliğine vurgu yapıyor.
Adil Yargılanma Hakkına Erişim Derneği, Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği, Eşit Haklar İçin İzleme Derneği, FİSA Çocuk Hakları Merkezi, Hakikat Adalet Hafıza Merkezi ve Yurttaşlık Derneği temsilcileri ile Kapasite Geliştirme Derneği ve bağımsız uzmanlarından oluşan sivil toplum heyeti tarafından Adana, Adıyaman, Hatay, Antep, Maraş, Malatya, Osmaniye, Urfa illerine 11-14 Şubat 2023 tarihlerinde bir gözlem ziyareti gerçekleştirildi. STK’lar ziyaretin ardından, gözlem ve önerilerini içeren bir rapor yayınladı.
‘Daha önceki afetlerde olduğu gibi cezasızlıkla sonuçlanmasın’
Sivil toplum örgütleri, gözlem ziyaretinin amacını afetlere müdahale, insani yardımlar ve afetin sonuçlarının giderilmesi ile ilgili süreçlere afetten etkilenenlerin ve sivil toplum örgütlerinin etkin katılımının sağlanıp sağlanmadığının ve kamu makamlarının şeffaflığının değerlendirilmesi olarak tanımladı.
Gözlem heyeti, resmi makamların deprem öncesinde, sırasında ve sonrasında yaşanan aksaklıklardaki sorumluluklarını kabul etmesi ve halktan özür dilemesi gerektiğini belirtti.
Raporda ayrıca sorumluların görevlerinden uzaklaştırılmasının sağlanması, hesap vermesi, yargı süreçlerinin daha önceki afetlerden sonra olduğu gibi cezasızlıkla sonuçlanmaması için önlem alınması istendi.
STK’ların deprem bölgesine ilişkin önerileri
Gözlem heyetinin barınma, bilgiye erişim, sağlık hizmetlerine ve tedaviye erişim, yardım dağıtımında ayrımcılık ve hayatını kaybeden kişilerin kimlik tespiti ile defin süreçleri gibi konulardaki gözlem ve bulgularını içeren raporunun sonunda bir dizi öneri de yer alıyor.
STK’ların deprem bölgesine ilişkin önerileri şunlar:
- Geçici barınma ihtiyacı çerçevesinde kent merkezlerine ve köylere; kışlık çadır, güvenli ısınma araçları, yakıt, gıda çeşitliliği, bebeklere yönelik mama ve kız çocukları ve kadınlar için ped tedarikinin devamlılığının sağlanması, yetişkin bezleri, çadır izolasyon, battaniye, yatak, çocuk alanları ve oyun setleri, kitap, sosyal etkinlik çadırları öncelikli ihtiyaçların sürekli olarak giderilmesi,
- Geçici barınma alanlarında düzenli sağlık ve psikososyal mekânlarının oluşturulması, yaş gruplarına yönelik mekânsal ihtiyaçlar ve destek programlarının geliştirilmesi ve bu hizmetlerin bireysel farklılıklar göz önünde bulundurularak uygulanması,
- Sivil toplum, hak savunucuları ve yerel basın için güvenli mekan, ekipman ve teknolojik desteklerin sağlanması,
- Yerel sivil koordinasyonlar için teknik desteğin verilmesi,
- Yasal süreçler için uzmanlık desteğinin (delil, dava ve izleme süreçleri) sağlanması,
- Çevresel etki, kent planlama ve imarın yeniden başlaması için meslek odalarından uzmanlık desteğinin alınması.
- Kamu personeline yönelik süpervizyon ve psikososyal destek mekanizmalarının oluşturulması,
- Meslek odaları, sendikalar ve kamu sendikalarına yönelik idari süreçlerinin normalleştirilmesi için destek çalışmalarının yürütülmesi,
- Tarım ve hayvan birlikleri ile ihtiyaç çalışması yapılması ve sonuçlarına göre destek sağlanması,
- Ticaret ve sanayi odaları ile birlikte yapılacak çalışmalara göre ihtiyaçların tespiti ve ticari hayatın normalleşmesi için gerekli planlamaların yapılması için teknik desteklerin sağlanması,
- Uluslararası, ulusal ve yerel sivil toplum örgütleri, kalkınma ve insani yardım kuruluşları için güvenli ortak çalışma alanları oluşturulması,
- Travma ve yas süreçleri ile ilgili yaygın psikososyal çalışmaların başlatılması,
- Günlük ticari hayat ile ilgili hızlı ve ivedi normalleşme adımlarının atılması,
- Yoksul, yoksun, hak ve özgürlüklere erişimde güçlük çeken gruplar için orta ve uzun dönemli gıda bankası, giysi bankası, ilaç bankası oluşumlarının sivil toplum ve yerel yönetimler işbirliği ile kurulması ve işletilmesi,
- Hak süreçleri ile ilgili kamu düzenlemelerinin düzenli aktarılması, çok dilli şekilde bilgilendirmelerin yapılması, bu çerçevede 7/24 hizmet verecek bir hat vb. merkezi uygulamaların yapılması,
- Kent dışında yaşamlarının sürdürenlere yönelik kamu erişim ve destek noktalarının kurulması, kentlerde yaygın yerleşimler dikkate alındığında mobil birliklere öncelik verilmesi,
- Çocuklara yönelik her türlü şiddetin, ihmal ve istismarın önlenmesine ilişkin, erişilebilir, güvenli mekanizmalarının ve izlem süreçlerinin kurulması,
- Göç edilen illerde yerleşik vatandaşların yaşam düzeylerinin bozulmaması için makro ekonomik ve sosyal tedbirlerin alınması,
- Kira, gıda ve benzeri ihtiyaç alanlarına kamu sınırlaması getirilmesi
‘Sivil toplum birikiminden yararlanılsın’
Rapor, onarım ve yeniden yapılanma sürecinin yerel halk, kurumlar, uzman meslek kuruluşları, akademi ve sivil toplum ile işbirliği halinde yürütülmesinin zorunluluğuna dikkat çekiyor:
Türkiye’de -yaşam kayıpları dışında- ortaya çıkan her yıkımın her bir boyutunu uluslararası standartlarda onarmaya katkıda bulunacak her türlü akademik, bilimsel, insani ve sivil toplum birikimi var. Bu birikimden yararlanma iradesinin acilen gösterilmesi gerekmektedir.