14 Mayıs seçimlerinde sandık güvenliğinin sağlanması, seçim güvenliği sürecinin önemli bir parçası. Seçimin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesi için seçmenler ve seçimde görev alacakların faydalanabileceği bilgileri derledik.
14 Mayıs Pazar günü yapılacak cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerinde yurt içinde toplam 190 bin 736 sandıkta 60 milyon 904 bin 499 kişi oy kullanabilecek.
Seçime katılacak siyasi partiler hem tek tek hem de ittifaklar halinde seçim güvenliğinin sağlanmasına ilişkin hazırlıklarını tamamlamak üzere.
Seçim güvenliği sadece oy verme günü ve sandık güvenliği ile sınırlı tutulmayarak seçim takviminin açıklanmasıyla başlayan ve itirazlar sona erip kesin sonuçlar açıklanıncaya kadar olan süreç olarak tanımlanıyor. Seçimin yapılacağı gün sandık güvenliğinin sağlanması da bu sürecin önemli bir parçası.
Seçimin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesi için seçmenler ve seçimde görev alacakların faydalanabileceği bilgileri derledik.
Sandık çevresinde kimler bulunabilir?
Oy sandığının konulduğu ve sandık kurulunun görev yaptığı yer, sandık çevresi olarak adlandırılıyor.
Sandık çevresinde şu kişiler bulunabilir: Sandık kurulu başkan ve üyeleri, adaylar, milletvekilleri, sandık bölgesinde kayıtlı seçmenler, sandıkta görevli müşahitler, bina sorumluları, çağrı veya ihbar üzerine gelen görevli kolluk güçleri, önceden belge verilmek kaydıyla siyasi partilerin seçim kurullarına bildirdikleri itiraza yetkili kişiler ile temsilciler.
Medya mensupları da haber amacıyla görüntü ve bilgi elde edecek şekilde sandık çevresinde bulunabilir.
Sandık çevresinde tehdit veya zor kullanarak düzeni bozmaya kalkışanlar olursa sandık kurulu başkanı veya üyelerinden biri tarafından yapılan çağrı ya da seçmenlerin ihbarı üzerine gelen kolluk güçlerince gerekli yasal işlem yapılır.
Sandık kurulunda kimler görev yapar?
Sandık kurulu bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur. Bu kurul asıl üyeleriyle toplanır.
İlçe seçim kurulu başkanı, ilçedeki kamu görevlileri arasından ihtiyaç duyulan sandık kurulu başkanı sayısının iki katı kamu görevlisini kura ile tespit eder ve bu kişiler arasından biri sandık kurulu başkanı olarak belirlenir. Sandık kurulu başkanının göreve gelmemesi halinde, kamu görevlileri arasından belirlenen üye, bu üyenin de bulunmaması durumunda en yaşlı üye kurula başkanlık eder. İlçe seçim kurulu başkanı, yukarıdaki usul uyarınca sandık kurulu başkanı olarak belirlenmeyenler arasından, ihtiyaç duyulan sandık kurulu üye sayısının iki katı kamu görevlisini yine kura ile tespit eder.
Ayrıca son milletvekili genel seçiminde o ilçede en çok oy almış olan beş parti her sandık için birer asıl ve birer yedek üye bildirir.
Müşahitler nasıl seçilir ve görevleri nelerdir?
Seçim işlemlerini takip etmek üzere, siyasi partiler ve bağımsız adaylar, seçim günü birer müşahit gönderebilirler. Bağımsız aday müşahitleri üçten fazla olursa, sandık kurulu başkanı bunlar arasında kura çeker. Adları ilk çıkan üç müşahit, sandık başında bırakılır.
Gönüllü müşahitlerin seçim günü görev yapabilmeleri için bir siyasi parti onaylı “Müşahit Görev Belgesi”ne sahip olmaları gerekir.
Müşahitler seçim ve sayım sürecini gözlemler, gerekli hallerde sözlü ve yazılı şikayet mekanizmalarını kullanır ve ıslak imzalı tutanağın bir örneğini alabilir. Sayım aşamasında parti müşahitleri, sayım masası başında yer alabilir ve oy pusulalarını görebilirler.
Seçim günü kimler sandık çevresinde bulunamaz?
Seçimin güvenliğini sağlamakla görevli kolluk güçleri hariç, özel güvenlik görevlileri ve belediye zabıtaları gibi görevliler de dâhil olmak üzere resmi üniforma ve silah taşıyan kişiler sandığın konulduğu bina, yapı ve bunların eklentilerine (örneğin oy kullanılan okulun bahçesine) giremezler.
Oy kullanma sürecinin adımları
- Kimlik kontrolü: Seçmen ancak TC kimlik numarasını içeren bir kimlik kartı ile oy kullanabilir.
- Oy pusulası, zarf ve mührün alınması: Sandık başkanı, oy zarfı ve birleşik oy pusulasını, hiçbir tarafında herhangi bir işaret bulunmadığını ve arkasının sandık kurulu mührü ile mühürlü olduğunu kurul üyelerine ve seçmene gösterdikten sonra “EVET” mührü ile birlikte seçmene verir.
- Oy kullanma kabinine girilip oy kullanılması: Oy pusulası, zarf ve mührü alan seçmen doğrudan kapalı oy kabinine girer. Kabine cep telefonu, fotoğraf makinesi gibi görüntü kaydedici ve haberleşme sağlayıcı cihazlarla girilmez.
- Oy verme işleminin tamamlanması: Seçmen oyunu sandığa attıktan sonra sandık seçmen listesinde isminin karşısını imzalar. Seçmen imza atmasını bilmiyorsa veya bir engeli varsa sol elinin başparmağını listenin imza bölümüne basar.
Okuma yazma bilmeyen seçmenler kendi oyunu kendisi kullanır, kabine kendisine yardım etmek amacıyla kimse giremez. Eğer istenirse sandık kurulu başkanı, pusula ve oyun nasıl kullanılacağı hakkında bilgi verir.
Görme engelliler, sandıkta uygun şablon bulunmaması halinde bu seçim çevresi seçmeni olan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler.
Sandıkların açılması ve zarfların sayılması
- Sandıkların kapanma saatinde hâlâ sırada bekleyen varsa oy kullanmaları sağlanır.
- Oy kullanan seçmenlerin imzaları sayılır ve tutanağa işlenir.
- Kullanılmamış oy pusulası ve zarflar sayılarak tutanağa geçirilir.
- Sandıktan çıkan zarflar, sandık kurulu başkanı tarafından yüksek sesle iki defa sayılır. İki sayım arasında fark olursa, üçüncü sayım yapılır.
Oyların sayılması
Oy verme yerinde bulunan siyasi parti ve bağımsız adayların müşahitleri ile o sandık bölgesinde kayıtlı seçmenler oy sayımına katılabilir.
- Sandık kurulu başkanı, sayım ve döküm işine başlamadan önce, sayım ve döküm cetvellerinin boş ve yazısız olduğunu hazır bulunanlara göstermelidir.
- Önce cumhurbaşkanı seçimine ait oy pusulaları sayılır.
- Oy pusulaları herkesin görebileceği bir biçimde açılıp okunmalı ve ait oldukları partilere işlenmelidir.
- Geçersiz ve geçerli oylar yasalara uygun olarak tespit edilmelidir.
- Geçerli sayılmayan oy pusuları ayrı paket yapılarak saklanmalıdır, imha edilemez.
Şikayet ve itirazlar sayımı durdurmaz.
Oylar hangi hallerde geçerli sayılacak
Oylar hangi hallerde geçersiz sayılacak
Seçmenlerin oylarının geçersiz olacağı durumlar şunlar:
- Birden fazla ittifaka, siyasi partiye veya adaya oy basılması,
- Oy pusulasının bütünlüğü bozulacak şekilde yırtılması veya koparılması,
- Oy pusulasının üzerine mühür dışında veya mühür yerine herhangi bir özel işaret veya parmak izi basılması,
- Oy pusulasının belirgin şekilde özel olarak karalanması, işaretlenmesi,
- Zarftan işaret anlamı taşıyan herhangi başka bir madde çıkması.
YSK’nin paylaştığı örnek oy pusulası şablonlarına göre, “Evet” ya da “Tercih” mührü, iki ayrı parti ya da ittifaka aynı anda basılmadığı hemen tüm hallerde geçerli sayılacak.
Sandık sonuç tutanağı
İşlem tamamlandığında sandık kurulu üyeleri tarafından imzalanmış sandık sonuç tutanağı düzenlenir. Tutanakların bir sureti sandıkta bulunan tüm parti ve bağımsız aday müşahitleri tarafından alınabilmelidir.
Sandık kurullarının işlemlerine itiraz nasıl yapılır?
İtirazlar Cumhurbaşkanlığı seçimi için Pazartesi günü Saat 17.00’ye kadar, milletvekili seçimi için Salı günü saat 15.00’e kadar yapılabilir.
Kimler itiraz edebilir: Seçim kurullarının veya kurul başkanlarının kesin olmayan kararlarına karşı seçme yeterliğine sahip yurttaşlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluş kademelerinin başkanları veya vekilleri, müşahitler, adaylar ve Cumhurbaşkanı adayları ve/veya yetkilendirdikleri kişiler ile milletvekilleri itiraz edebilirler.
Nereye itiraz edilir: Kurulların kesin olduğu yazılı bulunmayan kararlarına karşı, her kurulun bağlı olduğu üst kurul, itiraz merciidir. Yüksek Seçim Kurulu’nun re’sen veya itiraz üzerine vereceği kararlar kesindir.
Nasıl itiraz edilir: İtiraz yazı ile veya sözle yapılır. Sözle yapılacak itirazlar gerekçesiyle birlikte tutanağa yazılır. İtiraz edenin adı, soyadı, açık adresi yazılarak imza ettirilir. Yazılı itirazlarda da deliller itiraz dilekçesine eklenir. İtirazlar seçim kurulu başkanına yapılır. Seçim kurulu başkanı bulunamazsa, yazılı itiraz nöbetçi savcıya alındı belgesi ile yapılır. Savcı yapılan itirazın kaydını işleyerek hemen seçim kurulu başkanına gönderir.
Daha fazla bilgi için Türkiye Barolar Birliği’nin hazırladığı Seçmenler için Hukuk Rehberi’ne bakabilirsiniz.